Hiện nay, HIV/AIDS vẫn đang là gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam nói chung và Thanh Hóa nói riêng. Trước đây, hình thái lây nhiễm HIV chủ yếu lây qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy và lây qua quan hệ tình dục không an toàn ở nhóm phụ nữ bán dâm.
Tuy nhiên, theo bản đồ dịch tễ học về HIV/AIDS tại Thanh Hóa, những năm gần đây, lây truyền HIV qua đường quan hệ tình dục không an toàn ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đang có xu hướng gia tăng.
Tại Thanh Hóa, theo báo cáo của Khoa phòng chống HIV/AIDS lũy tích toàn tỉnh đến 31/8/2023 đã phát hiện 9.073 người nhiễm HIV, trong đó gần 3.000 người đã tử vong, hiện đang điều trị ARV cho 4.111 bệnh nhân HIV/AIDS. Dịch HIV xuất hiện ở 100% huyện/thị/ thành phố và 96% xã/phường/thị trấn.
Hàng năm, Thanh Hóa phát hiện trên dưới 200 ca nhiễm HIV mới, trong đó số ca nhiễm HIV mới là người MSM tăng từ 7,3% năm 2019 (13 ca nhiễm HIV mới là MSM/177 ca nhiễm HIV mới toàn tỉnh) lên 35% năm 2022 (65/186).
Bác sĩ tư vấn cho khách hàng
Công tác phòng chống HIV/AIDS tỉnh Thanh Hóa còn gặp rất nhiều khó khăn, nguồn lực đầu tư cho phòng, chống HIV/AIDS đang ngày một cắt giảm gây khó khăn cho việc triển khai thực hiện trong khi dịch HIV vẫn rất phức tạp và trẻ hóa. Chưa có mô hình, "sáng kiến mới" nhằm xóa bỏ các rào cản trong việc tiếp cận dịch vụ xét nghiệm (XN) HIV cho cộng đồng, đặc biệt là nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới đang còn "ẩn", cộng đồng đồng bào thiểu số, vùng sâu vùng xa….
Mô hình xét nghiệm HIV online thông qua website "tuxetnghiem.vn" được triển khai tại Thanh Hóa từ tháng 4/2022 với sự hỗ trợ từ Dự án Quỹ toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS. Mô hình đáp ứng được tính cấp thiết tại Thanh Hóa khi những năm gần đây các ca nhiễm HIV mới gia tăng nhanh trong nhóm MSM – quần thể nguy cơ cao lây nhiễm HIV nhưng khó tiếp cận, và chưa sẵn sàng bộc lộ danh tính.
Mô hình tự XN HIV (sử dụng test bằng dịch miệng -Test Oral Quick) là hình thức XN HIV cho nhóm đối tượng nguy cơ cao thông qua hệ thống online. Chỉ cần điện thoại thông minh hay chiếc máy tính có kết nối mạng Internet là người dân có thể tự đánh giá nguy cơ nhiễm HIV và nhận test tự XN HIV một cách chính xác, tiện lợi, an toàn, tính bảo mật cao và hoàn toàn miễn phí.
Mục đích của hoạt động này nhằm phát hiện người nhiễm HIV sớm để đưa vào quản lý, điều trị sớm nhằm nâng cao thể trạng, kéo dài sự sống cho người nhiễm HIV; đồng thời dự phòng lây nhiễm HIV cho cộng đồng.
Đối tượng áp dụng XN HIV online là nhóm nghiện chích ma túy; nhóm MSM; nhóm phụ nữ bán dâm; nhóm vợ, chồng, bạn tình người nhiễm... Việc triển khai mô hình giúp cộng đồng dễ dàng tiếp cận với dịch vụ y tế, đồng thời cảm thấy an toàn, thoải mái hơn và chủ động hơn khi tự làm xét nghiệm HIV.
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thanh Hóa là đầu mối triển khai hoạt động này (ThS. Trần Văn Hiệp, ĐT: 0975187689). Có 2 cách để người dân có nhu cầu nhận sinh phẩm tự xét nghiệm HIV.
Cán bộ y tế làm XN khẳng định, điều trị ARV hoặc PrEP tùy theo kết quả
Cách thứ nhất, sẽ không mất tiền nếu người dân đến cơ sở tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thanh Hóa. Dự án Quỹ toàn cầu sẽ cung cấp kít tự XN miễn phí cho khách hàng từ 16 tuổi trở lên và đang sinh sống tại Thanh Hóa, không áp dụng cho người đã nhiễm HIV. Quy trình cung cấp kit test đảm bảo tính bảo mật, nhanh chóng, thuận tiện.
Cách thứ 2, nếu người dân có nhu cầu đăng ký nhận qua bưu điện thì họ sẽ phải mất chi phí trả tiền cước vận chuyển bưu phẩm đó. Khách hàng khi có nhu cầu XN HIV online sẽ đăng kí tài khoản nhận test XN HIV miễn phí thông qua hệ thống trang web http://tuxetnghiem.vn.
Sau khi được cán bộ y tế quản lí trang web xác nhận thông tin tài khoản, khách hàng được cấp test miễn phí thông qua tài khoản đã đăng kí. Kit test sẽ được chuyển phát đến tận nhà thông qua dịch vụ giao hàng, kết quả sẽ có sau 3 ngày.
Sau khi nhận test, khách hàng tự XN tại nhà và thông báo kết quả qua web. Tuy không bắt buộc nhưng khách hàng được khuyến khích nên chia sẻ kết quả của họ để cán bộ y tế và nhân viên tiếp cận cộng đồng có thể hỗ trợ họ kết nối với dịch vụ sau XN.
Sau khi chuyển test cho khách hàng, các cán bộ y tế và nhóm đồng đẳng viên sẽ hỏi thăm, tư vấn và hỗ trợ kết nối khách hàng với các dịch vụ HIV như XN khẳng định, điều trị ARV hoặc PrEP tùy theo kết quả, khách hàng sẽ được tư vấn trực tiếp qua Facebook, zalo cá nhân, hotline.
Với xu hướng dịch và hình thái lây nhiễm như hiện nay, cảnh báo dịch HIV sẽ ngày càng trở nên khó kiểm soát. XN HIV là cách duy nhất để biết một người có bị nhiễm HIV hay không, giúp người nhiễm sớm biết được tình trạng nhiễm HIV của bản thân, nhằm dự phòng lây nhiễm cho người thân, những người xung quanh, cho cộng đồng.
XN HIV cũng là cơ sở để có các biện pháp can thiệp khác nhằm tránh nguy cơ lây nhiễm cho bản thân như điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP), công tác điều trị HIV/AIDS.
Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật công nghệ ngày nay việc XN HIV đã đơn giản rất nhiều và cho kết quả chính xác. Người dân có thể nhận được bộ kít và XN theo hướng dẫn. Sinh phẩm tự XN trực tuyến sẽ mở ra một kênh mới lan tỏa dịch vụ XN HIV đến cộng đồng để họ chủ động kiểm soát sức khỏe của mình và người thân trong thời gian tới.
Qua hơn 1 năm triển khai, tính đến 31/8/2023, mô hình xét nghiệm HIV online triển khai tại Thanh Hóa đã tư vấn xét nghiệm HIV cho khoảng 1.000 người có hành vi nguy cơ cao, phát hiện 20 người có kết quả HIV dương tính, tất cả đều được cán bộ tư vấn chuyển tiếp ngay vào điều trị ARV.
Mô hình này giúp cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS của Thanh Hóa nói riêng và toàn quốc nói chung đạt được mục tiêu lớn của chiến lược quốc gia về chấm dứt bệnh AIDS vào năm 2030 và sớm được nhân rộng ra nhiều tỉnh, thành phố khác tại Việt Nam.
