Tạp chí Asian Scientist (Singapore) vừa công bố kết quả bình chọn danh sách 100 nhà nghiên cứu tiêu biểu Châu Á năm 2019. Việt Nam có hai nhà khoa học lọt vào là GS.TS Nguyễn Thanh Liêm - Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc - công nghệ Gen Vinmec (VRISG) và TS Nguyễn Thị Hiệp - Trường ĐH Quốc tế (ĐH Quốc gia TPHCM).
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm được Tạp chí Asian Scientist đưa vào mục các nhà khoa học thuộc lĩnh vực Khoa học đời sống.
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm-Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc - công nghệ Gen Vinmec, một trong hai nhà khoa học của Việt Nam vừa lọt top 100 nhà khoa học tiêu biểu Châu Á năm 2019
Trong bài giới thiệu GS Nguyễn Thanh Liêm trên tạp chí Asian Scientist cho biết, trong suốt sự nghiệp của mình, GS Liêm đã không ngừng tìm cách cải tiến các quy trình phẫu thuật hiện có và phát minh ra những phương pháp mới để giảm rủi ro cho bệnh nhân và phát triển lên một tầm cao mới.
Ông là bác sĩ phẫu thuật đầu tiên ở Việt Nam thực hiện một ca phẫu thuật nội soi xâm lấn tối thiểu cho một em bé vào năm 1997, và cũng đã tiến hành ca ghép thận và gan đầu tiên tại bệnh viện nhi ở Việt Nam.
Nhận thấy có những căn bệnh mà ngay cả phẫu thuật cũng không thể giúp được, GS. Liêm bắt đầu quan tâm đến nghiên cứu di truyền và tế bào gốc. Là Viện trưởng của Viện nghiên cứu Vinmec về công nghệ tế bào gốc và gen, ông là người tiên phong trong các nghiên cứu về tế bào gốc chữa bệnh bại não và tự kỷ.
Người sáng tạo-đặt nền móng cho phẫu thuật nội soi nhi khoa tại Việt Nam
Năm 1997, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm được giới y khoa quốc tế biết tới khi trở thành người đầu tiên nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi để điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh tại Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành nước đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á tiến hành phẫu thuật nội soi cho trẻ em.
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm luôn dành tâm huyết và tình cảm và nhiều trăn trở trong chăm sóc sức khoẻ cho bệnh nhi
Ông đồng thời cũng là phẫu thuật viên hàng đầu thế giới về phẫu thuật nội soi nhi điều trị u nang ống mật chủ. Ông đã có 11 công trình khoa học công bố trong 2 lĩnh vực này, góp phần thúc đẩy ứng dụng các kỹ thuật đó trở thành thường quy ở nhiều trung tâm trên thế giới.
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm kể lại: “kỹ thuật mổ phình đại tràng bẩm sinh trước đây Việt Nam mổ rất vất vả, biến chứng nhiều bởi một bệnh nhi phải mổ 3 - 4 lần, cứ 3 - 4 tháng lại lên bàn phẫu thuật một lần. Tôi đã sáng tạo và giảm xuống mổ còn 2 lần cho bệnh nhi, rồi 1 lần mổ nhưng vẫn chưa thoả mãn bởi đường mổ mở lớn nên tôi mạnh dạn mổ nội soi và đã thành công. Hơn nữa, đường rạch rút từ 3 xuống còn 1”.
Chính thành công này đã thôi thúc GS Liêm tiếp tục nghiên cứu, tìm tòi. Năm 2001, GS Liêm có ý tưởng mổ nội soi lồng ngực để chữa thoát vị cơ hoành cho trẻ nhỏ nhưng lúc đó không làm được vì phương tiện của mình chưa có đủ.
“Tôi đã thảo luận với một giáo sư người Pháp về vấn đề này. Giáo sư đó đã về Pháp và thực hiện ca mổ đầu tiên theo phương pháp tôi nghĩ ra trên một trẻ nhỏ 7 tháng tuổi. Năm 2002, Việt Nam đã có được phương tiện phẫu thuật cần thiết, trên cơ sở đó tiến hành trên những trẻ hơn 7 tháng thành công. Tôi nghĩ nếu đã mổ được cho trẻ 7 tháng tuổi thì cớ sao không thể mổ cho trẻ nhỏ tuổi hơn. Đương nhiên, phải lường trước những khó khăn đặc biệt và thảo luận với kíp gây mê hồi sức rất kỹ lưỡng để tránh rủi ro”- GS. Liêm nhớ lại.
Tháng 2/2002, ca mổ nội soi lồng ngực điều trị thoát vị cơ hoành cho trẻ sơ sinh thành công. Những thành công đó đã càng thêm thôi thúc GS Liêm cùng các đồng nghiệp tiếp tục nghiên cứu. Đến nay, giới phẫu thuật nhi khoa thế giới công nhận Việt Nam đi tiên phong về phẫu thuật nội soi điều trị u nang ống mật chủ, với kinh nghiệm phẫu thuật cho hàng ngàn trường hợp và phẫu thuật nội soi điều trị thoát vị cơ hoành cho hàng trăm ca.
Hai bé Cúc -An, cặp sinh đôi dính nhau trước khi được GS.TS Nguyễn Thanh Liêm thực hiện phẫu thuật Ảnh Tư liệu
Trước đó, để chữa trị, người ta mổ ngang đường bụng, cắt cơ, sang chấn, nguy cơ tử vong cao. Sau khi nghiên cứu thành công, GS Liêm đã mổ nội soi ở trẻ lớn và bắt đầu thực hiện dần ở trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh sau 2 - 3 ngày sinh. Tiếp đến, ông còn thành công hơn một bước khi thực hiện phẫu thuật này trên bệnh nhi đang thở máy cao tần. Thế giới rất kinh ngạc trước thành công này của Việt Nam bởi họ không khuyến khích làm ở trẻ sơ sinh và Việt Nam đã chứng minh điều ngược lại.
GS Liêm đã sáng tạo nên nhiều phương pháp mổ nội soi mới và đóng góp nhiều cải tiến cho nhiều kỹ thuật mổ khác. Nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực này được xuất bản trên các tạp chí uy tín quốc tế, ông được mời đến giảng bài, tham luận, trình diễn mổ tại nhiều nước và hội nghị quốc tế, góp phần đưa kỹ thuật này áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia.
Đặc biệt, ông đã được mời viết kỹ thuật mổ của kỹ thuật Nội soi u nang ống mật chủ cho 2 quyển sách giáo khoa phẫu thuật nhi thế giới: “Operative Pediatric Surgery” xuất bản tại Anh năm 2013 và “Ashcraft’s Pediatric Surgery” xuất bản tại Mỹ năm 2014...
Và, Cúc- An khoẻ mạnh sau nhiều năm được GS Liêm phẫu thuật tách rời
Với hơn 200 công trình nghiên cứu y học, trong đó có 75 công trình nghiên cứu được xuất bản trên các tạp chí y học uy tín của Mỹ và Châu Âu, ông cũng là bác sĩ đầu tiên và duy nhất đến thời điểm này của Việt Nam được nhận giải thưởng danh giá Nikkei Châu Á về khoa học – công nghệ năm 2018.
“Với một ca mổ như thế, tôi tự thấy không được phép thất bại. Sau phẫu thuật, tôi lo lắng đến mức cả tháng trời, kể cả giữa đêm khuya hay rạng sáng, hay là khi đi công tác nước ngoài, tôi vẫn phải gọi điện cho các bác sĩ, y tá theo dõi sức khoẻ sau hậu phẫu để dặn dò mỗi ngày. Đến giờ, Cúc - An đã bước vào tuổi 18"- GS Liêm vui mừng chia sẻ.
Thế nhưng, GS Liêm luôn khiêm nhường bảo rằng: "Tôi là một bác sĩ phẫu thuật mát tay và gặp may. Cái may là tôi đã mổ nhiều ca phức tạp, rủi ro lớn, nhưng tỉ lệ thành công cao".
Trăn trở của “người mở đường” chữa bệnh bằng tế bào gốc
Năm 2012, sau khi nghỉ công tác quản lý tại Bệnh viện Nhi TW, GS Liêm vẫn tiếp tục công việc nghiên cứu khoa học bởi với ông đây mới là thời gian “chín” cho nghiên cứu khoa học.
Ông luôn tâm niệm: “Tôi luôn tìm cái gì hay hơn cái đã làm”. Có lẽ vì thế mà dù đã là một chuyên gia hàng đầu về ngoại nhi ở Việt Nam và thế giới, GS Liêm vẫn không ngừng trăn trở. Nhiều gia đình trong và ngoài nước vẫn tìm đến ông với hy vọng chữa trị khỏi bệnh. Trong đó, có những em bé bị bệnh khó như bại não, tự kỷ, thoát vị màng não tủy, teo đường mật bẩm sinh…
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm chia sẻ niềm vui với gia đình bé Hoàng Thiên đã khỏi bệnh xơ phổi sau khi ghép tế bào gốc
Khép lại chặng đường phẫu thuật nội soi nhi khoa với nhiều kỹ thuật khó và được các nước áp dụng rộng rãi, từ năm 2014, GS. Liêm lại tiếp tục nghiên cứu ở một lĩnh vực mới, đó là ghép tế bào gốc.
Tự mày mò, học hỏi, những tia hy vọng đã lóe lên. Bệnh nhi 2 tuổi đầu tiên bị bại não do nhiễm trùng máu, thiếu oxy não phải sống thực vật, đã có tiến triển tốt sau ghép tế bào gốc. Niềm hy vọng đó thôi thúc GS Nguyễn Thanh Liêm đề xuất ngay đề tài nghiên cứu cấp nhà nước ghép tế bào gốc cho trẻ bại não với Bộ Khoa học và Công nghệ.
Với sự cẩn trọng và tận tâm, mỗi ca ghép cho các bệnh nhi, GS Liêm đều trực tiếp thăm khám và chỉ định nhằm đảm bảo kết quả tốt nhất cho bệnh nhi, đề tài nghiên cứu mang về những kết quả tích cực ngoài mong đợi. Nhiều trẻ bại não đã cải thiện chức năng vận động và phát triển trí tuệ sau điều trị, thay đổi cuộc sống.
Thành công đó đã thôi thúc GS Liêm mở rộng hướng nghiên cứu sang điều trị cho những trẻ não bị tổn thương do chứng vàng da sơ sinh và ghép tế bào gốc cho trẻ bị tự kỷ, teo đường mật bẩm sinh, thoát vị màng não xơ phổi ở trẻ nhỏ; xơ gan, thoái hóa khớp ở người lớn.
Mới đây nhất, tạp chí di truyền quốc tế uy tín Human Mutation (IF 4,5) vừa công bố “Nghiên cứu về bộ gen của người Việt” do các nhà khoa học thuộc Viện nghiên cứu Tế bào gốc - công nghệ gen Vinmec (VRISG) thực hiện.
Thành viên của nhóm nghiên cứu thực hiện công trình nghiên cứu giải mã bộ Gen người Việt
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm- Chủ nhiệm đề tài cho hay, đây là lần đầu tiên các nhà khoa học Việt Nam đã độc lập tiến hành các công nghệ phức tạp để giải mã và phân tích dữ liệu về hệ gene của người Việt với số lượng lớn nhất.
Đây là nghiên cứu lớn và công phu nhất về bộ gen người Việt từ trước đến nay, bộ dữ liệu này giống như cuốn từ điển để ngành y làm cơ sở có những tham chiếu quan trọng cho các nghiên cứu y-sinh học liên quan đến sức khỏe, bệnh tật và nhân chủng học của người Việt.
Nghiên cứu trên đã được hội đồng chuyên môn của tạp chí lựa chọn là một trong những nghiên cứu xuất sắc, được đăng tải rộng rãi; khẳng định khả năng nghiên cứu chuyên sâu, độc lập và bắt kịp xu hướng của các nhà khoa học Việt Nam .
“Táo bạo nhưng cũng vô cùng thận trọng, luôn coi mình là người làm khoa học thực sự” – Đó là bí quyết thành công của người thầy thuốc được đặt biệt danh “workaholic” – "người nghiện việc" GS.TS Nguyễn Thanh Liêm.
