Khi “kinh nghiệm” trở thành rào cản
Ở nhiều gia đình Việt, hình ảnh em bé mới 3–4 tháng đã được đút thìa bột loãng, kèm câu nói quen thuộc: “Cho ăn sớm để cứng cáp” vốn chẳng còn xa lạ. Thế nhưng, theo các chuyên gia dinh dưỡng, trẻ chỉ nên bắt đầu ăn bổ sung khi tròn 6 tháng tuổi. Cho ăn sớm hơn khiến dạ dày non nớt bị quá tải, làm giảm nhu cầu bú mẹ – nguồn dinh dưỡng quý giá nhất trong nửa năm đầu đời.
Không ít bà mẹ trẻ lại giữ thói quen nấu bột loãng nhiều tháng liền, nghĩ rằng như vậy con “dễ nuốt, dễ tiêu”. Nhưng thực tế, bột loãng chỉ khiến bé ăn nhiều mà vẫn thiếu chất, không đủ năng lượng để tăng cân, phát triển chiều cao. Nguyên tắc khoa học là bắt đầu từ loãng rồi dần đặc, từ ít đến nhiều, và mỗi bữa phải có đủ đạm, rau củ, dầu mỡ.
Một quan niệm khác cũng rất phổ biến: Chỉ cần tinh bột và thịt là đủ. Sự đơn điệu này vô tình bỏ quên nhóm rau quả – vốn là nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất, chất xơ quan trọng. Kết quả là trẻ dễ thiếu sắt, kẽm, vitamin A, dẫn tới suy dinh dưỡng, thấp còi và hay ốm vặt.
Tệ hơn, nhiều bậc cha mẹ vì áp lực “con phải ăn hết” mà ép trẻ ăn, đút liên tục hoặc tìm mọi cách dụ dỗ. Sự ép buộc ấy khiến bữa ăn trở thành cuộc chiến, làm trẻ mất đi cảm giác đói–no tự nhiên, thậm chí hình thành tâm lý sợ ăn. Các chuyên gia khuyến cáo, cha mẹ nên tập cho trẻ ăn từ ít đến nhiều, không ép và tạo môi trường ăn vui vẻ, an toàn.
Chưa dừng lại ở đó, thói quen nêm mắm, muối, đường vào thức ăn của trẻ dưới 2 tuổi cũng tồn tại lâu đời. Vị giác non nớt khi sớm quen với vị mặn/ngọt sẽ tạo nên thói quen ăn uống không lành mạnh, kéo theo nguy cơ béo phì và bệnh mạn tính sau này.
Những hệ quả nhìn thấy và cả âm thầm
Sai lầm trong ăn dặm không chỉ dừng lại ở chuyện hôm nay con ăn ít hay nhiều, mà có thể để lại “dấu ấn” trên cả chặng đường phát triển. Trước mắt, trẻ ăn dặm thiếu khoa học thường chậm tăng cân, thấp bé hơn bạn cùng lứa, hay bị nhận xét “nhìn gầy gò, xanh xao”. Nhưng phía sau dáng hình nhỏ bé ấy là hàng loạt thiếu hụt vi chất quan trọng.
Khi thiếu sắt, kẽm, trẻ dễ mệt mỏi, kém tập trung, trí nhớ suy giảm; thiếu vitamin A khiến mắt khô, giảm thị lực, tăng nguy cơ mắc bệnh về mắt. Các chuyên gia dinh dưỡng cảnh báo: đây chính là những yếu tố âm thầm bào mòn tương lai học tập và phát triển trí tuệ của trẻ.
Không chỉ vậy, sai lầm trong ăn dặm còn đẩy trẻ vào vòng luẩn quẩn “ăn sai – ốm vặt – kém ăn – chậm lớn”. Trẻ thiếu dinh dưỡng sẽ có hệ miễn dịch yếu, dễ mắc các bệnh đường hô hấp, tiêu hóa. Mỗi lần bệnh tật, cơ thể lại càng hao hụt dưỡng chất, khiến bữa ăn trở nên khó khăn hơn, dẫn đến kém ăn hoặc biếng ăn kéo dài. Vòng luẩn quẩn ấy không chỉ làm chậm quá trình phát triển mà còn tạo áp lực tâm lý nặng nề cho cha mẹ, khi mỗi bữa cơm trở thành cuộc chiến.
Điều đáng lo là những hệ quả ấy thường không biểu hiện rầm rộ ngay lập tức. Cha mẹ đôi khi chỉ nghĩ con “ăn ít cũng không sao”, hoặc “chậm lớn chút rồi cũng bắt kịp”. Nhưng trên thực tế, các thiếu hụt dinh dưỡng âm thầm tích tụ, đến khi trẻ bước vào tuổi đi học mới bộc lộ rõ khoảng cách: kém tập trung trong lớp, dễ mệt mỏi khi tham gia hoạt động, chiều cao và cân nặng thua kém bạn bè. Khi ấy, việc “chạy chữa” không hề đơn giản, bởi giai đoạn vàng để phát triển toàn diện đã dần trôi qua.
Ăn dặm khoa học: Nền tảng vàng cho 1.000 ngày đầu đời
Các chuyên gia dinh dưỡng cho rằng, ăn dặm không chỉ đơn giản là cho trẻ “làm quen” với thức ăn ngoài sữa mẹ. Đây là giai đoạn bản lề, quyết định đến sức khỏe, tầm vóc và trí tuệ của trẻ trong suốt cuộc đời. Chính vì vậy, việc tuân thủ các nguyên tắc ăn dặm khoa học là vô cùng quan trọng.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, trẻ nên bắt đầu ăn bổ sung khi tròn 6 tháng tuổi. Trong suốt giai đoạn này, sữa mẹ vẫn đóng vai trò nền tảng, và việc ăn dặm chỉ mang tính bổ sung chứ không thay thế. Sự kết hợp hợp lý giữa bú mẹ và ăn dặm giúp trẻ vừa đảm bảo đủ năng lượng, vừa hình thành thói quen ăn uống đa dạng.
Trẻ nên bắt đầu ăn bổ sung ăn dặm khi tròn 6 tháng tuổi
Một điểm then chốt khác là cha mẹ cần tăng dần độ đặc, khối lượng và sự đa dạng của món ăn theo từng tháng tuổi. Bữa ăn dặm phải đảm bảo đủ bốn nhóm thực phẩm cơ bản gồm tinh bột, chất đạm, chất béo và rau quả. Đặc biệt, việc bổ sung dầu mỡ vào khẩu phần giúp tăng mật độ năng lượng và hỗ trợ hấp thu vitamin tan trong dầu như A, D, E, K.
Ngoài ra, việc theo dõi cân nặng, chiều cao định kỳ theo chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là công cụ quan trọng để cha mẹ nắm bắt sự phát triển của con. Nếu nhận thấy trẻ chậm tăng trưởng, biếng ăn kéo dài hoặc hay ốm vặt, phụ huynh cần đưa con đến cơ sở y tế để được bác sĩ dinh dưỡng thăm khám và đưa ra hướng điều chỉnh kịp thời.
Ăn dặm không đơn thuần là “cho bé ăn thêm ngoài sữa mẹ”, mà là một nghệ thuật kết hợp giữa tình yêu, sự kiên nhẫn và kiến thức khoa học. Những quan niệm truyền thống tuy xuất phát từ kinh nghiệm thực tế, nhưng nếu áp dụng máy móc có thể trở thành rào cản lớn đối với sự phát triển của trẻ.
