Khoảng vài năm trở lại đây, vào mùa mưa lũ, chỉ cần mỗi đợt mưa có lưu lượng khoảng 100 - 300mm kéo dài trong 2 - 3 ngày đã có thể gây lũ lụt cho các tỉnh miền Trung. Lũ lụt xuất hiện ngày càng nhiều, bản đồ lũ lụt ghi danh nhiều hơn những cơn lũ lịch sử. Người dân nhiều nơi đã có tinh thần "sống chung với lũ", chuẩn bị tích trữ lương thực, phao cứu sinh, thuyền thúng… chờ ngày nước lên; ở những vùng thấp trũng, chính quyền địa phương đã bắt đầu đầu tư xây dựng những nhà tránh lũ đa năng có sức chứa vài trăm người trú ẩn.
Sẵn sàng đón lũ
Chị Nguyễn Thị Tuyết mới dọn về quê ở với bà ngoại ở thôn Cẩm Nam 1, xã Hòa Châu, Hòa Vang (Đà Nẵng) được 5 năm thì chứng kiến 1 cơn bão, 1 cơn lũ trong hai năm liên tiếp 2006 - 2007. Còn bà ngoại chị - bà Nguyễn Thị Sinh - 83 tuổi thì đã chứng kiến 3 cơn lũ lịch sử, mới đây nhất là trận lũ năm 2007, nước ngập vào nhà hơn 2m, trước đó là năm 1999. Nhưng hai cơn lũ này vẫn nhỏ hơn trận lũ năm 1964 làm hàng trăm người chết và mất tích. Bà kể: "Hồi đó chính quyền cũng không biết lụt to như thế để di dân, nên nhiều nhà cửa, làng mạc bị cuốn. Còn bây giờ, thấy nước lên to là mấy người làm ở xã đã mang ghe đi đón dân".
Nền nhà bà Mễ được tôn cao để tránh nước tràn vào nhà. |
Người dân Hòa Châu, Hòa Xuân ở cạnh sông Cẩm Lệ, trong vùng thấp trũng nên năm nào cũng trải qua cảnh lụt lội. Với những trận lũ lớn thì bao giờ vùng này cũng bị ngập đầu tiên và bị ảnh hưởng nặng nhất, nên hầu hết bà con khi làm nhà đều đổ nền thật cao, hoặc cố làm thêm căn gác, hoặc đóng gác lửng bằng gỗ. Thu hoạch xong vụ lúa hè - thu, số lúa để ăn được đưa lên gác, cất kỹ. Bao giờ thấy nước lụt thì cả nhà dời lên gác, để sẵn đồ ăn, nước uống, có thể ở tạm từ vài ngày đến 1 tuần. Chú Bùi Văn Nhiều, ở tổ 18 phường Hòa Xuân, Cẩm Lệ còn đóng sẵn 5 cái chuồng gà nhỏ, có thể xách tay, để khi lụt thì cho đàn gà vô, đưa lên gác. Nhà nào nuôi heo thì phải đóng những cái chuồng "di động" lớn.
Vùng Hòa Liên bao xung quanh là núi cũng trở thành túi nước trong những trận lũ lớn. Bà Võ Thị Mễ, năm nay 80 tuổi, ở thôn Quan Nam 5, Hòa Liên, Hòa Vang kể, năm 2007 nước lũ lên cao gần 2,5m, cũng ngang ngang với mấy trận lũ năm 1998, 1999. Đến mùa mưa, nghe đài báo biết có lũ lớn là người già, trẻ con lo đi trước lên núi. Dù nhiều nhà có ghe nhưng khi lũ về, nước chảy xiết nên không thể chủ quan. Bà Mễ cũng không nhớ hết những trận lũ đã trải qua. Ngày trước bà chỉ được nghe mẹ kể về trận lũ năm Mẹo, cách đây gần cả 100 năm, lũ lớn cuốn trôi cả làng, sở dĩ mẹ bà còn sống là do bám được vào ngọn tre. Giờ cả làng có cùng một ngày giỗ là ngày 29/9 âm lịch. Sau đó, những người trong làng thuê thợ ở Bắc vào đắp nền nhà lên cao. Bây giờ nền nhà bà cao hơn mặt đất hơn 3m, những trận lũ gần đây nước không vào nhà.
Thiên tai, lũ lụt luôn gắn với sự thiệt hại, mất mát về người và của. Và nhiều người dân vùng thấp trũng đã học cách sống chung với lũ từ vài chục năm nay. Khi mật độ các cơn lũ lớn ngày càng dày thì ý thức của người dân càng cao. Trận lũ năm 1999 được xem là lớn, nhưng cách năm 1964 đến 35 năm. Trong khi chưa đầy 10 năm sau đã có trận lũ năm 2007, được đưa vào danh sách những cơn lũ lịch sử.
Nhà tránh lũ đa năng
Nét mặt ông Nguyễn Văn Cường - tổ trưởng tổ 25 phường Hoà Quý (Ngũ Hành Sơn - Đà Nẵng) giãn ra khi nhắc đến chuyện lũ lụt. "Tuy không thể chủ quan nhưng từ giờ bọn tui yên tâm hơn nhiều rồi. Cơn lũ tháng 11/2007, vùng này ngập sâu 2,3m. Ròng rã suốt 3 ngày, mấy chục hộ dân chung quanh với hơn 100 nhân khẩu, phần lớn là người già và trẻ em đến trú tại nhà tránh lũ cho đến khi nước rút mới về nhà được". Nhà tránh lũ được xây dựng 2 tầng khá kiên cố tại tổ 25, phường Hòa Quý với kiến trúc khá đẹp, diện tích sử dụng khoảng 300m2. Tầng trệt được xây dựng theo dạng kiến trúc mở, thoáng, có thể dùng để sinh hoạt, họp hội, làm sân khấu biểu diễn văn nghệ, tập kết hàng cứu trợ như gạo, mì tôm... rất an toàn, hợp lý. Tầng trên rộng rãi, thoáng mát, có nhà vệ sinh nam nữ, có bếp nấu ăn, phòng đọc sách và một cái bồn luôn chứa khoảng 1.000 lít nước. "Pháo đài tránh lũ" này được tài trợ xây dựng, tập huấn sử dụng từ nguồn vốn của Quỹ Phòng chống thiên tai Luxembourg - Hà Lan, thông qua Quỹ Phòng chống thiên tai thành phố Đà Nẵng và tổ chức phi chính phủ CECI vào cuối năm 2006, với kinh phí 563 triệu đồng, trong đó bà con góp vốn đối ứng, đóng góp 20 triệu đồng. Được biết, đây là ngôi nhà đa năng tránh lũ kiên cố đầu tiên ở Đà Nẵng cũng như miền Trung, với sức chứa hơn 200 người. Qua cơn lũ lớn cuối năm 2007 càng khẳng định hiệu quả của mô hình này. Những năm trước đây, mỗi khi có lụt lớn, bà con ở trong những căn gác thấp, trong những ngôi nhà nằm sâu trong bờ rào, cây cối... rất khó khăn cho các đội cứu hộ đến từng nhà để tiếp tế lương thực, nước sạch. Năm vừa rồi, khi bà con tập trung tránh lũ tại ngôi nhà này thì ca nô chở gạo, mì tôm đến tận chân cầu thang nhà tránh lũ, rất tiện lợi.
Từ hiệu quả của mô hình nhà tránh lũ ở phường Hoà Quý, năm 2008, UBND quận Ngũ Hành Sơn; UBND quận Liên Chiểu đã phê duyệt hồ sơ thiết kế và cấp kinh phí 800 triệu đồng từ ngân sách địa phương xây dựng thêm các nhà trú ẩn đa năng tại khối phố Mân Quang (Hòa Quý) và Thủy Tú (Hòa Hiệp Bắc) diện tích 2 sàn khoảng 250m2/nhà, có thể chứa được gần 300 người dân trong điều kiện bão, lũ. Các dự án này đã được khởi công dự kiến sẽ hoàn thành đầu tháng 11/2008. Dự kiến, Đà Nẵng sẽ còn xây dựng nhiều "pháo đài tránh lũ" tại các vùng hay bị ngập lụt nặng.
Bàn biện pháp sống chung với lũ
Tại Hội thảo "Chung sống với lũ an toàn tại các tỉnh miền Trung" diễn ra tại Đà Nẵng trung tuần tháng 5 vừa qua, các chuyên gia đã đưa ra nhiều nguyên nhân gây ra bão, lũ cho khu vực miền Trung như xây dựng các khu công nghiệp, du lịch, khu đô thị vùng ven biển, đồi núi, đường giao thông... chưa chú trọng đúng mức đến an toàn và né tránh bão, lũ; phá vỡ các cồn cát tự nhiên ven biển, phá rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng phòng hộ ven biển, rừng ngập mặn... Như tại Đà Nẵng, từ khi nâng cấp, mở rộng quốc lộ 14B ở phía Tây huyện Hòa Vang thì không chỉ vùng ngập lụt mở rộng mà thời gian ngập cũng tăng gấp đôi vì thiếu cống thoát nước. Thứ trưởng Bộ Tài nguyên - Môi trường Nguyễn Công Thành trong một lần trả lời báo chí còn cho rằng các nhà máy thủy điện mới chỉ chú trọng tới hiệu quả về phát điện, chưa đưa yêu cầu phòng lũ cho hạ du như là một trong những nhiệm vụ chính của công trình. Các nhà máy khi phát điện có thể gây ra tình trạng xối sạch lòng sông và làm sạt lở bờ sông, làm thay đổi dòng chảy.
Để miền Trung có thể chung sống an toàn với bão lũ, đề án của Bộ Xây dựng đưa ra các nhóm giải pháp tổng quan, lâu dài đến năm 2015 - 2020 trong đó có các giải pháp phi công trình như tuyên truyền, tập huấn kiến thức cho người dân về phòng chống lụt bão, giảm nhẹ thiên tai; trồng rừng, chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp phù hợp. Tiến hành sắp xếp, quy hoạch lại dân cư các khu vực thường xuyên ngập lụt; xây dựng thêm các cống ngầm đi qua tuyến quốc lộ 1A và đường sắt Bắc-Nam để tăng thêm khả năng thoát lũ; kiên cố hóa các công trình xây dựng và nhà ở; xây dựng các công trình điều chỉnh dòng chảy của sông, đê điều...
Phóng sự của Hà An