Động Phong Nha là hang động nằm trong quần thể Di sản thiên nhiên thế giới Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. Động dài 7.729 mét, có 14 hang, cửa động cao khoảng 10m, rộng 25m. Động Phong Nha được bình chọn là một trong những hang động đẹp nhất thế giới.
Cùng với vẻ đẹp mà tạo hóa ban tặng, động Phong Nha còn chứa đựng trong mình nhiều giá trị văn hóa, lịch sử.
Cửa động Phong Nha. Ảnh: Jungle Boss.
Hang Bi Ký là một nhánh thuộc động Phong Nha, nằm cách cửa động khoảng 1km. Nơi đây còn lưu giữ được nhiều dấu tích văn hóa của người Chăm cổ, trong đó có những ký tự trên vách đá theo hình thức văn bia. Những dòng chữ cổ này được nhà truyền đạo người Pháp phát hiện cách đây gần 130 năm, khi cùng người dân bản địa khám phá hang.
Theo tư liệu của Ban Quan lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, vào những năm cuối thế kỷ XIX, nhiều nhà thám hiểm nước ngoài lần lượt đến khảo sát tại động Phong Nha. Quá trình đó, họ phát hiện bệ thờ xây bằng gạch cùng tượng đá, tượng phật, mảnh gốm và nhiều bài vị… mang phong cách Chăm Pa.
Cùng với đó là nhiều ký tự được viết, khắc lên vách hang động (được cho là chữ Phạn). Theo thống kê có 97 bảng ký tự Chăm cổ được viết, khắc trên vách đá trong hang Bi Ký.
Những ký tự cổ (được cho là chữ Phạn) được viết, khắc lên vách hang Bi Ký.
Vào đầu thế kỷ 20, một học giả người Pháp sau khi khảo sát hang Bi Ký cho rằng, đây là dạng ký tự rất khó đọc, khó mô phỏng lại một cách chính xác. Trong số các bảng chữ và ký tự đó, vị học giả này chỉ nhận ra được một chữ đó là "capimala".
Trong đợt khảo sát vào tháng 7/1995, Giáo sư Trần Quốc Vượng, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội và chuyên gia Viện khảo cổ học Hà Nội nhận định, động Phong Nha có dấu hiệu của một di tích khảo cổ học vô cùng quan trọng. Có thể dấu tích tại hang Bi Ký là một thánh đường Chăm từ thế kỷ IX đến đầu thế kỷ XI. Giáo sư Trần Quốc Vượng cho rằng, nếu đúng có chữ "capimala" được viết trong hang Bi Ký thì đó là tên của một vị La hán tổ của Phật Giáo.
Sau đó, nhiều giáo sư sử học, ngôn ngữ học trong và ngoài nước đến đây với nỗ lực dịch ý nghĩa những ký tự này, nhưng vẫn chưa có học giả nào thành công. Những ký tự cổ được tiền nhân viết, khắc lên lớp thạch nhũ đến nay vẫn còn giữ lại bí mật của riêng mình.
Nhiều giáo sư sử học, ngôn ngữ học trong và ngoài nước với nỗ lực dịch ý nghĩa những ký tự này, nhưng vẫn chưa có học giả nào thành công.
Ông Hoàng Minh Thắng, Giám đốc Trung tâm Du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng chia sẻ rằng, cán bộ trung tâm cùng các nhà nghiên cứu đều mong sớm giải mã được nội dung trên các văn bia cổ trong động Phong Nha. Khi đó, du khách sẽ được tiếp cận thêm nhiều thông tin quý giá về vùng đất Phong Nha - Kẻ Bàng. Chứng tỏ rằng nơi đây không chỉ có vẻ đẹp về thiên nhiên mà còn có chiều sâu lịch sử, văn hóa.
Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ có vẻ đẹp về thiên nhiên mà còn có chiều sâu lịch sử, văn hóa.
Được biết, trong kháng chiến chống Mỹ, từ năm 1965 đến 1972, động Phong Nha cũng là nơi cất giấu phà, thuyền, lương thực, vũ khí của quân và dân ta để sẵn sàng chi viện cho chiến trường miền Nam. Động Phong Nha hiện là một di tích thuộc hệ thống di tích lịch sử đường Hồ Chí Minh.
Với những giá trị nổi trội về địa chất, địa mạo, đa dạng sinh học và văn hóa lịch sử tạo nên một Phong Nha - Kẻ Bàng khác biệt so với các Di sản thiên nhiên thế giới khác.
