Hiệu ứng giả dược trong y học nó là công cụ thay thế hay chữa bệnh bằng tác động “ảo”, “đánh lừa” con người, nghĩa là không hề chữa trị thực sự về mặt lâm sàng nhưng lại được bác sĩ kê đơn dưới danh nghĩa thuốc hay trị liệu tương ứng. Lịch sử xoay quanh đề tài này quả là mới mẻ và đầy thú vị, “vô bổ” nhưng thực tế lại rất hữu ích trong một số trường hợp dưới đây.
Hiệu ứng giả dược "thống trị" trong ngành y
Hiệu ứng giả dược đã từng tồn tại hàng trăm năm nay. Sở dĩ hiệu ứng giả dược còn chỗ đứng là vì nó mang tính xã hội, con người đặt niềm tin quá lớn vào các chuyên gia y tế. Điều này cũng dễ hiểu, khi các công nghệ y học ra đời, tỷ lệ tử vong, số người mắc bệnh giảm hẳn thì hiệu ứng giả dược lại càng được củng cố và trở nên có uy tín hơn. Cũng phải nói thêm rằng, từ xa xưa mỗi khi ốm đau người ta lại đến khám bác sĩ, kê đơn, dùng thuốc và chỉ cần những niềm tin này người ta cũng đủ chữa bệnh, còn thực tế ra sao thì họ lại ít quan tâm, thậm chí có những loại thuốc "lợi bất cập hại" nhiều hơn là trị bệnh, song người bệnh vẫn tin dùng và khoa học càng phát triển thì hiệu ứng giả dược lại càng có thêm uy lực.
Phẫu thuật giả dược
Phẫu thuật giả dược hay phẫu thuật vờ đôi khi cũng chữa được bệnh bởi con người có niềm tin quá lớn, cho rằng bệnh của họ nhất thiết phải phẫu thuật mới khỏi. Để thỏa lòng mong muốn và cũng là cách chữa bệnh, bác sĩ đã tiến hành phẫu thuật nhưng kỳ thực chẳng can thiệp gì cả, chẳng nối xương hay gỡ bỏ xương hỏng mà đơn giản chỉ là thủ tục vờ và một thời gian sau người bệnh cảm thấy không còn bệnh. Điều này cho thấy những ca phẫu thuật vờ cũng phát huy tác dụng không kém gì những ca phẫu thuật phức tạp.
Những viên thuốc màu
Những viên thuốc có màu hay những viên giả dược được nhuộm màu không khác gì những viên thuốc thật về hình thức bên ngoài, nhưng thành phần thì "vô bổ". Với màu sắc "giả như thật" đã đánh lừa nhận thức của con người và cuối cùng phát huy tác dụng. Ví dụ, những viên thuốc dùng chữa trầm cảm có thể là những viên giả dược nhưng nó lại phát huy tác dụng cao nhất, trong đó những viên có màu đỏ dễ làm cho bệnh nhân nghi ngờ, những viên màu xanh lại giảm sự "băn khoăn". Đặc biệt, những viên màu trắng lại phát huy tác dụng cao nhất ở nhóm người mắc bệnh dạ dày. Theo nghiên cứu thì tần suất dùng nhiều lần trong ngày tốt hơn so với dùng ít lần. Ví dụ, dùng 4 lần tốt hơn 2 lần vì nó củng cố niềm tin của con người nên nhanh bình phục. Ngoài ra, yếu tố nhãn mác cũng góp phần quan trọng, càng nổi tiếng thì bệnh càng chóng khỏi cho dù là giả dược, ngược lại nếu nghiền nhỏ hoặc không nhãn mác dễ bị nghi ngờ, hiệu quả kém hơn.
 Những viên thuốc màu thường có tác dụng đánh lừa người sử dung. |
Trị bệnh nhiễm khuẩn
Theo nhiều nghiên cứu thì hiệu ứng giả dược còn vượt quá khả năng mong đợi của con người, trong đó có các tác dụng điều trị bệnh viêm nhiễm. Một nhóm người mắc bệnh hen bởi giun móc được chia làm 2 tốp, một bị nhiễm giun móc thực sự, nhóm còn lại được xem là nhiễm giun móc trong "ý nghĩ". Kết quả sau khi dùng giả dược, nhóm bị nhiễm giun móc thật lại giảm được các triệu chứng do bệnh gây ra và nhóm hai cũng giảm bệnh nhưng kết quả không bằng nhóm một. Như vậy, giả dược đã phát huy được tác dụng trị được cả bệnh viêm nhiễm do ký sinh trùng gây ra.
Vẫn có tác dụng khi là giả dược
Nhiều người cho rằng, khi đã biết giả dược thì hiệu ứng giả dược không còn tác dụng, song điều này lại trái ngược với giả thiết nói trên. Bằng chứng là nhiều nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân được cấp giả dược, và bác sĩ cũng cho họ biết điều này, nhưng theo một số bệnh nhân thì nó không có tác dụng ngay mà lại phát huy tác dụng vào "cuối tuần" và như vậy rất nhiều người "nghiện", mong tiếp tục được kê đơn dùng giả dược. Ví dụ, những viên thuốc chỉ có chứa đường nhưng nhiều người lại thích dùng nó hơn là thuốc thật.
Giả dược trị bệnh trầm cảm
Về cơ bản, thuốc trị bệnh trầm cảm thường là giả dược, bởi đây là căn bệnh chứa đựng nhiều bí ẩn đến nay hoa học chưa hiểu hết, và nó lại liên quan đến những loại hóa chất có trong não. Vởi vậy những năm gần đây, người ta thường dùng giả dược để điều trị căn bệnh này và nó có tác dụng không kém gì thuốc thật, trong khi đó tác dụng phụ lại rất thấp so với dùng thuốc thật. Hiện tượng này có thể làm giảm hàng tỷ đôla doanh thu cho các hãng sản xuất và kinh doanh thuốc trầm cảm, nhưng đây lại là thông tin tốt lành cho người bệnh bởi nó mang lại nhiều cái lợi, giảm được hiện tượng tích độc trong cơ thể, nhất là trong não và làm cho bệnh tình thêm trầm trọng.
Khắc Nam
(Theo LV, 4/2013)