Những điều cần biết về Enterovirus 71

Đặc tính của Enterovirus 71 (EV71)

Dựa vào đặc điểm hóa, lý học người ta xếp Enterovirus thuộc họ Picornavirus. Enterovirus bao gồm hơn 66 serotyp. Các serotyp của Enterovirus mới được phân lập gần đây là EV68, EV69, EV70 và EV71... Type EV71 thuộc nhóm Enterovirus nên về đặc điểm sinh học mang đặc tính của Enterovirus, khác nhau cơ bản nhất là về độc tính của nó. Enterovirus là một loại virut đường ruột có kích thước rất bé, khoảng từ 20 - 30 nm. Có đối xứng hình khối và cấu tạo của acid nucleic là loại ARN 1 sợi, bao bọc bên ngoài acid nucleic là vỏ capsid được hợp bởi 32 capsome. Acid nucleic của Enterovirus (ARN) chiếm khoảng từ 20 - 30% khối lượng hạt virut, còn lại từ 70 - 80% là protein (đặc biệt không có glucid và lipid). Khả năng đề kháng của Enterovirus khá tốt, sống lâu hơn khi nhiệt độ lạnh giá. Đặc biệt sự khô ráo và nhiệt độ bình thường không làm ảnh hưởng đến sự sống và sự phát triển của chúng. Tuy vậy, Enterovirus dễ bị bất hoạt bởi một số hóa chất thông thường (formol, Cl, KMnO₄, H2O₂). Enterovirus có trong phân và người ta cũng phân lập được chúng cả ở họng. Vì vậy chúng có thể được phóng thích ra môi trường bên ngoài bởi phân và các chất khạc nhổ của người bệnh TCM hoặc người lành mang virut này. Type EV71 là một trong những tác nhân gây bệnh TCM và  chúng còn có khả năng gây nên bệnh ở hệ thần kinh trung ương như viêm màng não virut và hiếm hơn là các thể trầm trọng như viêm não hay liệt kiểu bại liệt. Ngay từ năm 1969, người ta đã chứng minh được EV71 có ở tổ chức thần kinh trung ương của một số bệnh TCM tại California (Mỹ). Type EV71 cũng đã xuất hiện ở Đài Loan vào năm 1968 cũng như đã từng xuất hiện ở các nước Đông Nam châu Á như Philipines, Indonesia, Singapore. Trong các vụ dịch xảy ra ở Đài Loan năm 1998 và ở Malaysia năm 1997 cũng được ghi nhận đã có một số người tử vong do EV71. Như vậy, đây không phải là một type Enterovirus mới nhưng type EV71 có độc tính rất cao và có khả năng làm tổn thương tổ chức thần kinh trung ương gây ra những bệnh cảnh lâm sàng nặng và hậu quả để lại xấu, hơn nữa nước ta lại nằm trong khu vực này nên cần cảnh giác cao và hết sức thận trọng khi có bệnh TCM xuất hiện.

Cấu tạo của EV71 gây bệnh tay chân miệng.

Thực ra khi Enterovirus xâm nhập vào cơ thể, chúng thường khu trú ở niêm mạc má hoặc ở niêm mạc ruột vùng hồi tràng. Sau khoảng thời gian 24 giờ, virut sẽ đi đến các hạch bạch huyết xung quanh, từ đây chúng xâm nhập vào máu gây nhiễm khuẩn huyết trong một khoảng thời gian ngắn. Từ nhiễm khuẩn huyết, virut đến niêm mạc miệng và da. Thời kỳ ủ bệnh thường kéo dài khoảng từ 3 - 7 ngày. Bệnh khởi phát là sốt, sau đó xuất hiện các bọng nước ở niêm mạc miệng (ở nướu răng, lưỡi, bên trong má) và xuất hiện ban đỏ ở bàn tay, bàn chân. Hầu hết các trường hợp bị bệnh TCM sẽ qua khỏi nhưng có một số nếu căn nguyên gây nên bệnh là EV71 có thể bệnh sẽ diễn biến phức tạp hơn, nhất là khi virut gây tổn thương hệ thần kinh trung ương sẽ thể hiện bệnh viêm màng não điển hình. Biểu hiện là sốt cao, nhức đầu, cứng cổ, buồn nôn, nôn vọt.

Chủng EV71 gây bệnh tay chân miệng trên tiêu bản.

Cách ngăn ngừa EV71

Đây là một bệnh lây truyền từ người sang người do tiếp xúc trực tiếp với các chất tiết ở miệng, họng, mũi hoặc chất tiết từ các bọng nước ở tay, chân hoặc phân của người bệnh. Bệnh cũng có thể được lây truyền gián tiếp từ các dụng cụ ăn uống, đồ chơi, quần áo, chăn màn của người bệnh hoặc do thức ăn, nước uống nhiễm virut. Vì vậy khi nghi ngờ trẻ bị bệnh TCM nên cho trẻ ở nhà không đến nhà trẻ và tránh không cho trẻ lành tiếp xúc với trẻ nghi bị bệnh TCM. Hiện nay chưa có thuốc điều trị bệnh TCM đặc hiệu nên vấn đề vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường là vô cùng cần thiết và quan trọng. Cần vệ sinh cá nhân cho trẻ hằng ngày, nhất là rửa tay, chân sạch bằng xà phòng. Các loại quần áo, tã lót, khăn... của trẻ bị bệnh TCM sau khi giặt sạch bằng xà phòng cần sát khuẩn bằng nước sôi hoặc nước có pha hóa chất cloramin B và không giặt chung với các loại quần áo của trẻ lành. Khi trẻ bị bệnh TCM mà có một số dấu hiệu khác thường cần nhanh chóng đưa trẻ đến khám ở cơ sở y tế, tốt nhất là khoa nhi, bệnh viện nhi hoặc các cơ sở khám, điều trị bệnh truyền nhiễm. Phân của người bệnh TCM cần được xử lý tốt, tránh làm vương vãi ra môi trường. Nên cho trẻ đi ngoài vào bô, chậu có sẵn chất diệt khuẩn như cloramin B. Nhà vệ sinh của các gia đình có người bị bệnh TCM phải giữ sạch sẽ và được lau rửa bằng xà phòng và chất sát khuẩn. Cần chú ý đến khâu ăn, uống của trẻ bị bệnh TCM. Cần cho trẻ ăn các loại thức ăn mềm, lỏng mà thường ngày trẻ ưa thích. Không nên cho trẻ ăn thức ăn rắn, cay, nóng và không làm đụng chạm đến các vết loét trong miệng trẻ làm cho trẻ càng đau miệng thêm và trẻ sẽ sợ hãi không dám ăn.

 

Người ta thống kê thấy rằng trẻ nhũ nhi, trẻ em và ngay cả thiếu niên, người trưởng thành nếu chưa có miễn dịch đều có thể mắc bệnh TCM. Tiên lượng đối với bệnh TCM tùy thuộc vào căn nguyên gây bệnh là do Enterovirus A16 hay do EV71. Nếu do Enterovirus A16 thì thường là bệnh nhẹ và có thể tự khỏi sau từ 7 đến 10 ngày, nhưng do EV71 thì có thể có biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm cơ tim cấp hoặc viêm màng não, thậm chí gây tử vong.

PGS.TS. Bùi Khắc Hậu