Khu dân cư Đồng Mỹ là nơi sống tập trung của nhiều người chữa trị bệnh phong tại Khu điều trị phong Quỳnh Lập những năm về trước. Đồng Mỹ nằm khuất giữa những lùm cây, ẩn hiện những nóc nhà nhỏ, con đường vào chạy thẳng tắp được làm bằng bê tông sạch sẽ. Khu dân cư này lưng tựa vào những ngọn đồi, mặt quay ra biển như tạo khung cảnh xung quanh càng sống động.
Tiếp chúng tôi, ông Nguyễn Văn Định là người có uy tín trong dân được cử làm “xóm trưởng”, cho biết, Khu điều trị phong Quỳnh Lập được thành lập ngày 20/4/1957, đứng chân nơi giáp ranh giữa đồi núi và biển khu vực Đồng Mỹ thuộc xã Quỳnh Lập. Nhiệm vụ chính lúc bấy giờ là nuôi dưỡng và điều trị tập trung cho những người không may mắc bệnh phong. Theo thời gian, nơi đây đã hình thành một khu dân cư gồm phần nhiều là những mắc bệnh phong và những người thân của họ, dân ở Quỳnh Lập quen gọi là Làng phong.
Khu dân cư Đông Mỹ tồn tại hàng chục năm nay nhưng hiện nay vẫn chưa có tên xóm.
Theo định kiến xã hội lúc bấy giờ, chưa ai thừa nhận đó là một xóm, chính quyền địa phương nhiều năm trước cũng chưa xem làng phong là một phần địa giới hành chính về mặt quản lý nhà nước. Do đó, những bệnh nhân phong, dưới sự tổ chức của lãnh đạo khu điều trị, họ đã sống và từng bước vượt qua mặc cảm, định kiến của xã hội.
Tháng 10/2000, khu điều trị này được đổi tên thành Bệnh viện Phong - Da liễu Quỳnh Lập trực thuộc Bộ Y tế. Với nỗ lực của từng người ở Làng phong Quỳnh Lập xưa đã từng bước bước qua kỳ thị, được xã hội đón nhận, giúp đỡ, chính quyền địa phương quan tâm.
Qua tìm hiểu chúng tôi còn được biết, “xóm Đồng Mỹ” là cái tên mà người dân sinh sống ở làng phong tự đặt ra và được ghi vào sổ hộ khẩu của hơn 177 hộ dân sinh sống tại đây. Trên thực tế, về mặt quản lý nhà nước, từ trước đến nay, toàn xã Quỳnh Lập chỉ có 13 xóm, không có xóm Đồng Mỹ. Hiện nay, khu vực Đồng Mỹ được người dân Quỳnh Lập gọi là xóm nhưng thực tế nơi đây chưa phải là một đơn vị hành chính cấp xóm. Đồng nghĩa với việc, nhiều năm nay họ không được hưởng quyền lợi giống như những người dân trong xã.
Từ khi thành lập, đến nay đã có mấy thế hệ con cháu của y bác sĩ và bệnh nhân được sinh ra. Hiện làng có 177 hộ với 410 nhân khẩu. Năm 2014, ông Nguyên Văn Định được lãnh đạo Bệnh viện Phong - Da liễu Quỳnh Lập phân công làm “xóm trưởng”. Vợ của ông là bà Hoàng Thị Hợp cũng làm Chi hội trưởng Hội phụ nữ khu dân cư này. Hai vợ chồng đứng ra gánh vác trọng trách cũng chỉ vì uy tín trong bà con. Hiện nay, “phụ cấp”của ông là 200 ngàn đồng/1 tháng.
Còn bà Hợp, năm 2007, khu dân cư chỉ có 5 hội viên tham gia tự phát, bà Hợp đã không ngừng vận động chị em tham gia sinh hoạt, phát triển chi hội. Thời gian đầu, không có phụ cấp, Hội Phụ nữ xã ủng hộ mỗi tháng 20.000 đồng, chia đều cho 5 chị em. Đến nay, chi hội phụ nữ cộng đồng dân cư này đã ổn định sinh hoạt với gần 100 hội viên và được lãnh đạo địa phương công nhận là một chi hội phụ nữ của xã Quỳnh Lập.
Ông Định còn kể: “UBND xã thương dân nên ký đóng dấu xác nhận nhiều thủ tục hành chính. Sau đó, khi vay vốn ngân hàng, cán bộ ngân hàng phát hiện ra ở đây không phải xóm Đồng Mỹ, mà yêu cầu ghi là “xóm bệnh viện” nên lãnh đạo xã lại phải ký xác nhận lại. Dân làng chúng tôi nghèo nhất xã vì chưa ai có sổ đỏ, xem như chưa có tài sản trong tay.
Ông Nguyễn Văn Định, “xóm trưởng” khu dân cư Đồng Mỹ luôn mong mỏi một ngày khu dân cư nơi ông ở sẽ có tên gọi chính thức.
Trong 177 hộ thì có 73 hộ tách riêng, sống bên ngoài, còn lại là các hộ ở khu nội trú của bệnh viện. Các hộ này ăn ở, làm nhà làm cửa ổn định hàng chục năm, nhưng đến giờ vẫn chưa cấp sổ đỏ. Còn làng thì không có nổi một cái tên. Dân chúng tôi đã kiến nghị nhiều lần rồi nhưng chưa được. Nhiều người con trong làng thành đạt cũng đi xa không muốn về lại xóm vì không chính danh”.
Trao đổi với phóng viên, ông Hồ Sỹ Hoàng, Bí thư Đảng ủy xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai (Nghệ An) cho biết, vấn đề này, qua các kênh thông tin, xã đã đề nghị cấp trên nhiều lần nhưng vẫn chưa được giải quyết. Về danh nghĩa, người ở Đồng Mỹ thuộc Bệnh viện Phong - Da liễu Quỳnh Lập của Bộ Y tế, nhưng thực tế mấy thế hệ sống ở đây, sinh ra lớn lên ở đây, hộ khẩu và chứng minh nhân dân đều thể hiện là người Quỳnh Lập.
Vì chưa thành một đơn vị hành chính thuộc xã nên chính quyền không thể điều hành, giúp người dân Đồng Mỹ như những xóm khác.
Đơn cử, con em đi làm xa, về quê xác minh thông tin để kết nạp Đảng thì lại phải nhờ Chi bộ xóm Đồng Thanh, cách đó khá xa. Ngày của người cao tuổi, các cụ nơi đây không có tiêu chuẩn, dịp lễ Tết, xã phải mời các cụ lên trao quà động viên.
Ngay cả việc lấy tên xóm Đồng Mỹ khi làm giấy tờ là chưa chính xác, nhưng xã vẫn ký xác nhận, vì nếu không thì thiệt thòi cho dân, dân không được hưởng các chế độ chính sách.
Người dân xóm Đồng Mỹ luôn mong mỏi một ngày sẽ có tên gọi chính thức, danh chính ngôn thuận, người dân nơi đây sẽ có sổ hộ khẩu, đất ở được cấp sổ đỏ... Thiết nghĩ, chính quyền địa phương các cấp cần sớm vào cuộc để người dân nơi đây được hưởng các quyền lợi như công dân của những xóm khác trong xã.