Theo thống kê của Bộ Y tế, hiện 21% dân số Việt Nam đang dùng nguồn nước nhiễm asen vượt quá mức cho phép và tình trạng nhiễm độc asen ngày càng rõ rệt và nặng nề trong dân cư. Song phần lớn người dân vẫn không hề hay biết những tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe khi tích tụ những chất độc này trong cơ thể vì khi nhiễm asen sẽ gây hại nhiều hệ cơ quan như thần kinh, tim mạch, tiêu hóa, sinh sản... và cả gây ung thư, hay gặp nhất là ung thư da.
Asen có từ đâu?
Asen là một nguyên tố không chỉ có trong nước mà còn có trong không khí, đất, thực phẩm. Kết quả nghiên cứu của các chuyên gia môi trường, nguyên nhân chủ yếu khiến nước ngầm ở nhiều vùng thuộc nước ta nhiễm asen là do cấu tạo địa chất. Ngoài ra, ô nhiễm cũng do tác động của con người như gần các nhà máy hoá chất, những khu vực dân tự động đào và lấp giếng không đúng tiêu chuẩn kỹ thuật khiến chất bẩn, độc hại bị thẩm thấu xuống mạch nước... Do vậy, asen có thể có trong nước máy, ao hồ, bể lọc, nước đun sôi, thậm chí cả nước đóng chai.
 Nguồn nước sinh hoạt nhiễm asen ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Ảnh: A.C |
Mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe do nhiễm độc asen
Ảnh hưởng độc hại đáng lo ngại nhất của asen tới sức khoẻ là khả năng gây đột biến gen, ung thư, thiếu máu, các bệnh tim mạch (tăng huyết áp, rối loạn tuần hoàn máu, viêm tắc mạch ngoại vi, bệnh mạch vành, thiếu máu cục bộ cơ tim và não), các loại bệnh ngoài da (biến đổi sắc tố, sạm da, sừng hoá, ung thư da...), đái tháo đường, bệnh gan và các vấn đề liên quan tới hệ tiêu hoá, các rối loạn ở hệ thần kinh - ngứa hoặc mất cảm giác ở chi và khó nghe. Sau 15 - 20 năm kể từ khi phát hiện, người nhiễm độc asen sẽ chuyển sang ung thư và tử vong. Nghiên cứu của Viện Y học lao động và vệ sinh môi trường cho biết, có đến 4,6% dân cư bị rối loạn sắc tố da, 32% bị rối loạn vận mạch, 32% có biểu hiện bệnh lý thai sản (nhiễm độc thai nghén, sinh con nhẹ cân, sảy thai...), 4% xuất hiện khối u tại những gia đình có sử dụng nước uống nhiễm độc asen từ 3 năm trở lên.
Asen thâm nhập vào cơ thể chủ yếu qua thực phẩm, nước uống và không khí. Trong nước uống, asen không trông thấy được, không mùi vị, do đó nếu không có phương tiện thử, không thể biết. Việc phát hiện người nhiễm asen rất khó nhất là với những người nhiễm độc asen mạn tính do những triệu chứng của bệnh phải vài năm sau mới xuất hiện.
 Mô hình bể lọc asen có giàn phun mưa. Ảnh: H. Cường |
Những biểu hiện khi nhiễm asen
Nhiễm độc cấp tính: Có triệu chứng giống như bệnh tả, xuất hiện rất nhanh, có thể là ngay sau khi ăn phải lượng asen lớn. Bệnh nhân nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy liên tục, khát nước dữ dội, mạch đập yếu, mặt nhợt nhạt rồi thâm tím, bí tiểu và tử vong sau 24 giờ.
Nhiễm độc mạn tính: Xảy ra do tích lũy liều lượng nhỏ asen trong thời gian dài và có các biểu hiện:
- Xuất hiện các mảng dày sừng: Trên lòng bàn tay bàn chân nổi lên các sẩn giống như mụn cơm, bé bằng hạt tấm rồi lớn dần bằng hạt đậu xanh hay hạt lạc, lan rộng thành mảng. Chúng thường mọc đối xứng hai bên, đôi khi xuất hiện cả ở lưng, bụng, đùi, cẳng chân, cánh tay. Da vùng này vàng, có thể có vết nứt nẻ.
 Lòng bàn tay nổi lên các nốt sần giống như mụn cơm do bị nhiễm asen. Ảnh: KH |
- Tăng hoặc giảm sắc tố da: Các nốt đen thâm nhỏ (bằng phẳng hoặc nổi cao) có thể xuất hiện khắp nơi, nhất là vùng được che kín như ngực, bụng, cẳng chân. Ngoài ra, có thể xuất hiện các nốt nhỏ trắng, phẳng, ở bụng, lưng, ngực, ngang thắt lưng, cẳng tay cẳng chân. Giảm hoặc tăng sắc tố thường xuất hiện trong giai đoạn đầu.
- Tê buốt đầu ngón tay ngón chân: Là biểu hiện tắc mạnh đầu chi. Từ tê, bệnh nhân dần cảm thấy đau buốt. Do thiếu máu, các ngón có thể bị hoại tử.
- Các biểu hiện khác bao gồm sạm da từng đám lan tỏa, rụng tóc nhiều, tê tay chân, rối loạn tiêu hóa, xơ gan, tăng huyết áp, nhiễm độc thai nghén, sinh con nhẹ cân, sẩy thai...
Đáng nói, đến nay chưa có một phương pháp điều trị nào có thể tẩy độc asen ra khỏi cơ thể. Những gì có thể làm khi phát hiện bệnh là ngừng dùng nước nhiễm asen để ăn uống và điều trị các triệu chứng. Chẳng hạn, với triệu chứng dày sừng, cần dùng thuốc tiêu sừng; hoặc điều trị các bệnh phát sinh khác... Do vậy, khi có những biểu hiện nghi ngờ, cần đi khám để được chẩn đoán và điều trị.
Để đề phòng nhiễm độc asen, khi dùng nước giếng khoan các hộ gia đình cần dùng bể lọc có giàn phun mưa nếu nước nhiễm sắt nhiều (5mg/l trở lên) hoặc dùng các thiết bị lọc asen...
Bác sĩ Hạnh Chung