Có thể nói, não bộ là cơ quan phức tạp nhất trong cơ thể con người với chức năng kiểm soát toàn bộ các hoạt động cơ học, lý hóa học của các cơ quan trong cơ thể cùng với các chức năng phức tạp khác như nhận thức, ngôn ngữ, suy nghĩ, tư duy trừu tượng. Mặc dù đã được nghiên cứu từ rất lâu, trên rất nhiều khía cạnh nhưng cho đến nay, vẫn còn rất nhiều điều bí ẩn về bộ não mà chúng ta chưa thể hiểu hết.
Não có cả màu... đen
Cơ thể chúng ta mang đủ các màu sắc của cầu vồng (màu của máu, các mô, các loại dịch khác) nhưng não bộ chủ yếu có màu xám. Não bộ được cấu tạo bởi xấp xỉ 100 tỷ tế bào thần kinh (hay được gọi là các neuron). Các tế bào này bao phủ toàn bộ bề mặt của não cũng như phần lớn cấu trúc bên trong của não và tủy sống. Não cũng có một phần chất trắng - là các sợi thần kinh nối với các neuron, đóng vai trò là các đường dẫn truyền và một số tế bào thần kinh đệm. Ngoài ra, não còn có một số phần nhỏ có màu... đen. Đó là các phần có chứa chất neuromelanin của hạch nền.
Nghe nhạc Mozart giúp bạn thông minh hơn
Trong những năm 50, một bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng có tên là Albert Tomatis đã báo cáo về việc sử dụng nhạc Mozart để điều trị thành công cho những bệnh nhân bị khiếm khuyết về ngôn ngữ và thính lực. Trong một nghiên cứu, những sinh viên làm test IQ được nghe nhạc Mozart 10 phút trước test và kết quả cho thấy số sinh viên này đạt cao hơn 8 điểm so với khi không được nghe nhạc Mozart. Một số nghiên cứu sau đó cũng khẳng định tác dụng này của nhạc Mozart trên các đối tượng khác nhau, ở mọi lứa tuổi khác nhau và thậm chí người ta còn cho rằng nhạc Mozart còn có thể giúp phát triển nhận thức của trẻ ngay cả khi còn nằm trong... bụng mẹ. Từ đó, khái niệm “hiệu ứng Mozart - Mozart effect” ra đời và đã có những công ty chuyên sản xuất và tung ra thị trường những đĩa nhạc Mozart với quảng cáo là có thể giúp phát triển trí não ở trẻ cho dù hiệu ứng này vẫn còn nhiều điều cần phải được chứng minh thêm.
Càng học, não càng nhiều nếp nhăn
So với người trưởng thành, não bộ của trẻ ít nếp nhăn hơn. Cùng với quá trình phát triển thể chất, các tế bào thần kinh cũng dần được phân chia thành những khu vực riêng biệt theo chức năng mặc dù không đổi về số lượng. Quá trình học tập, thu nạp kiến thức trong suốt giai đoạn thanh thiếu niên giúp hình thành các nếp nhăn tương đối đầy đủ vào độ tuổi 40. Bạn càng chịu khó học hỏi, các nếp nhăn trên não của bạn càng nhiều và bộ não của bạn càng “khỏe mạnh” trên mọi phương diện.
Học dưới dạng tiềm thức
Phần lớn chúng ta học tập thông qua những thông tin dưới dạng có ý thức rõ ràng. Tuy nhiên, những thông tin dưới dạng tiềm thức - được ẩn giấu thông qua những hình ảnh, âm thanh, màu sắc... cũng giúp cho não bộ thu nạp thêm những kiến thức mà không cần phải cụ thể hóa những thông tin cần truyền tải.
Bộ não con người là lớn nhất
Trọng lượng trung bình của não bộ con người là vào khoảng 1.361g. Cá heo, một loài vật tương đối thông minh, cũng có trọng lượng não bộ trung bình tương đương con người và cá nhà táng có trọng lượng não bộ lên tới 7.800g. Tuy nhiên, xét về tỷ lệ trọng lượng não bộ trên số cân nặng toàn thân thì tỷ lệ này ở con người là lớn nhất, vào khoảng 1 - 50 trong khi ở các loài động vật khác thì nhỏ hơn nhiều. Điều này chứng tỏ, bộ não của loài nào càng lớn thì càng thông minh và các chức năng hoạt động, tư duy logic của loài đó cũng phức tạp hơn. Ngoài trọng lượng lớn, não bộ con người cũng có phần bán cầu đại não và tiểu não lớn hơn nhiều so với loài vật và đặc tính này có tính chất quyết định đến trí tuệ loài người - điều mà không có ở bất cứ loài vật nào khác.
Não bộ còn hoạt động sau khi bị chém đầu?
Một câu hỏi được đặt ra là bộ não có còn duy trì được các hoạt động nhận thức sau khi bị tách khỏi cơ thể hay không và nếu có thì các hoạt động này kéo dài được bao lâu? Trong quá khứ đã có những ví dụ về việc não tiếp tục hoạt động thông qua những biểu hiện cảm xúc ngay sau khi bị lìa khỏi cơ thể ở những phạm nhân bị xử trảm và vấn đề này đã gây tranh cãi một thời gian dài. Tuy nhiên, cho đến nay, phần lớn các nhà khoa học đều cho rằng bộ não không thể tiếp tục hoạt động sau khi bị tách rời khỏi nguồn nuôi dưỡng là ôxy và glucose có từ máu do tim bơm lên cung cấp. Vì vậy, vấn đề này có lẽ chỉ còn tồn tại ở khía cạnh tâm linh hơn là khoa học thực nghiệm.
Những thương tổn của não là không hồi phục?
Từ khi sinh ra cho đến lúc về già, bộ não của chúng ta phải chịu rất nhiều nguy cơ dẫn đến việc các tế bào thần kinh bị thương tổn như các viêm nhiễm, các chấn thương, các bệnh lý mạch máu nuôi não và ngay cả việc di chuyển của não trong hộp sọ cũng có thể tạo các sang chấn. Các neuron thì không có khả năng tái tạo sau tổn thương nhưng các tế bào thần kinh đệm hoặc hệ thống dẫn truyền thì hoàn toàn có thể. Vì vậy, tùy theo thương tổn, các di chứng thần kinh sẽ còn tồn tại sau chấn thương và có nhiều trường hợp là không hồi phục. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân đã có những tiến bộ ngoạn mục sau chấn thương trái ngược hẳn với những gì mà thầy thuốc đã tiên lượng. Điều này cho thấy, não bộ còn nhiều điều bí ẩn mà chúng ta chưa hiểu được hết.
Thuốc có thể tạo những “khoảng trống” tại não?
Có rất nhiều loại thuốc gây thương tổn và từ đó làm suy giảm khả năng hoạt động của não bộ như các loại ma túy chẳng hạn. Từ đó, người ta tranh luận rằng liệu các loại thuốc này có thể tạo nên những khoảng trống tổn thương tại não hay không? Nhưng cho đến nay, qua các nghiên cứu, người ta đã đi đến kết luận rằng chỉ có những tổn thương thể chất như chấn thương, tai biến mạch não, áp-xe não... gây tổn thương khu trú, thực thể tại não là tạo những “khoảng trống” tế bào chết trong não còn các loại thuốc thì không.
Rượu luôn giết tế bào não?
Một thực tế là những người nghiện rượu luôn gặp phải những vấn đề về não bộ như giảm trí nhớ, mất tập trung, hoang tưởng, ảo giác, loạn thần... và câu hỏi được đặt ra là rượu có làm chết các neuron hay không. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, việc não bộ bị rối loạn chức năng ở người nghiện rượu chủ yếu là do rượu làm tổn thương phần dẫn truyền của các neuron chứ không làm tổn thương neuron. Ngoài ra, ở người nghiện rượu luôn có sự thiết hụt vitamin B1, một chất rất cần thiết cho việc dẫn truyền thần kinh vì vậy cũng ảnh hưởng tới các rối loạn chức năng của não ở nhóm bệnh nhân này.
Bạn chỉ sử dụng khoảng 10% bộ não
Bộ não của người trung bình có khoảng 100 tỷ neuron và trong mọi tình huống, bạn chỉ sử dụng khoảng 1/10 trong số đó. Quan điểm này hiện đã bị phản bác bởi vì để duy trì cho cơ thể luôn hoạt động thì não không thể chỉ phải sử dụng 10% tế bào là đủ. Các nghiên cứu, dựa vào kết quả thực nghiệm, đã chứng minh rõ ràng điều này. Tuy vậy, nếu chỉ xét ở khía cạnh tư duy, có lẽ phần lớn chúng ta không sử dụng đến 10% năng lực của bộ não trong công việc hàng ngày.
TS. BS. Vũ Đức Định
