Đó là cuốn Hồ Chí Minh, một hành trình (bản tiếng Anh: Ho Chi Minh, a journey, NXB Thế giới) của Lady Borton. Bà là người Mỹ, nhà văn, nhà hoạt động xã hội, nhà từ thiện, đã nhiều lần xuất hiện trên màn ảnh nhỏ của ta. Bà là người Mỹ duy nhất sống ở cả miền Nam và miền Bắc nước ta để làm công tác nhân đạo thời chiến Mỹ - Việt. Bà đã viết nhiều sách về Việt Nam: Cảm thụ kẻ thù: một người trong đám thuyền nhân Việt Nam, Tiếp sau nỗi buồn, Tuyển tập nhà thơ nữ Việt Nam...
Bà Lady tâm sự với tôi: “Trong hơn chục năm nay, tôi luôn đề nghị các bạn Việt Nam, nhất là các cán bộ gần gũi Cụ Hồ, nên viết về Cụ. Tôi luôn trao đổi về Cụ với nhiều nhà sử học Việt Nam và quốc tế, với cả người dân thường ở đường phố hay ngoài đồng ruộng, các nhân viên lưu trữ ở Việt Nam, Hoa Kỳ, Anh, Hồng Kông, Ailen, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Thái Lan, Nhật Bản đã giúp tôi thu thập tài liệu chưa mấy ai biết về Cụ. Các bạn Việt Nam và quốc tế còn giúp tôi kiểm tra từng chi tiết. Kết quả công phu nghiên cứu ấy là cuốn Hồ Chí Minh, một hành trình kể trên. Tác phẩm này hấp dẫn như một cuốn phim tư liệu phong phú, tranh ảnh, bài báo, trích sách, truyền đơn, áp phích, thống kê đan xen nhau...thành những trường đoạn phim kể lại hành trình cuộc đời Cụ Hồ. Tác phẩm là một viện bảo tàng Hồ Chí Minh nhỏ, vì tác giả đã lựa chọn và tập hợp những tài liệu quý hiếm và có ý nghĩa nhất của Viện Hồ Chí Minh. Mỗi giai đoạn cuộc đời Cụ Hồ được thể hiện lại vô cùng sinh động, qua hình ảnh và các tư liệu khác về nhà cửa, phố phường, sinh hoạt xã hội. Ta có cảm giác được cùng sống với Cụ suốt “cuộc hành trình”. Xin nêu một số điểm lý thú: Một bản đồ thế giới vẽ lại cuộc hành trình của Hồ Chí Minh từ năm 21 tuổi đến khi về lại Việt Nam, 51 tuổi. Ba chục năm, cụ Hồ đã sống và thăm 56 nước.
Ở Mỹ, Cụ Hồ năm 23 tuổi (1913), tới New York (theo lời Cụ Hồ kể lại), Cụ có ấn tượng mạnh mẽ khi thấy tượng Nữ thần Tự do. Thành phố này có ảnh hưởng lớn đến đời Cụ thông qua sức sống diệu kỳ, sự đa dạng và triển vọng tiềm tàng về quyền bình đẳng cho các chủng tộc. Có thể Cụ đã làm việc cho khách sạn Parker ở Boston. Bà Lady đã tập hợp được ảnh ở Mỹ thời ấy trong không khí đấu tranh dân chủ (đòi độc lập cho Philippin, phụ nữ được đi bầu cử, chống phân biệt chủng tộc. Cụ Hồ sang Liên Xô năm 1923 (từ năm 34 tuổi đến 37 tuổi), hoạt động ở Quảng Châu. Tư liệu có cả một tấm ảnh nhặt được trong hồ sơ cháy dở ở Saigon giải phóng 1975. Rồi tấm ảnh năm 1926 chụp một số học viên thanh niên do Cụ Hồ đào tạo ở Quảng Châu (Lý Tự Trọng, Nguyễn Sơn, Lê Hồng Phong, Lê Thiết Hùng, Hồ Tùng Mậu...).
Năm 38 tuổi (1928), Cụ sang Xiêm, xây dựng lực lượng Cách mạng châu Á. Năm 1930, dự hội nghị lập Đảng Cộng sản Việt Nam ở Hồng Kông. Tài liệu có bản đồ vẽ hành trình cách mạng Cụ Hồ ở Xiêm, bài thơ của Cụ về Trần Hưng Đạo, ảnh Cụ Hồ do cảnh sát Anh chụp, bản đồ các cơ sở Cách mạng Cụ thực hiện gây phong trào ở đó (tìm được trong hồ sơ Bộ Ngoại giao Anh tại Viện lưu trữ quốc gia Anh). Năm 1934 (44 tuổi), Cụ Hồ trốn được từ Trung Quốc sang Liên Xô. 5 năm ở Matxcơva (đến 1938), Cụ bị nghi ngờ vì đế quốc bắt mà lại thả nên chỉ được giao công tác học tập và giảng dạy. Tư liệu có bức thư Cụ Hồ (năm 1938) trần tình và xin được giao công tác hoạt động lại, có một bản đồ rất hay vì tổng hợp hoạt động của cụ Hồ (1911-1941). Năm 1940, Cụ Hồ 51 tuổi, được rời Liên Xô về nước, Cụ dừng lại ở Côn Minh, tiếp xúc với Cách mạng Việt Nam, đến 1941, vượt biên về Việt Nam. Các sự kiện từ thành lập Việt minh, Cách mạng Tháng Tám trở đi đã quen thuộc với chúng ta, nhưng bà Lady đã kể lại rất hấp dẫn với nhiều chi tiết và tư liệu lý thú: bản đồ hành trình 13 tháng bị cầm tù ở Quảng Tây, thư mỉa mai trả lời phe De Gaulle đòi giữ lại các thuộc địa, ảnh tướng Mỹ Chennault (chỉ huy phi đoàn Cọp bay) tặng Cụ Hồ ở Côn Minh. Có hai dự báo của Cụ Hồ rất đúng: 1/ Năm 1941, Cụ đã tính là Việt Nam sẽ giành được chính quyền khoảng năm 1945 (ghi trong cuốn Lịch sử nước ta, in 1941); 2/ Năm 1968, tại Bộ Tư lệnh phòng không không quân, Cụ cho là thế nào Mỹ cũng đưa B52 vào Việt Nam và sau đó thất bại mới chịu rút lui.
