Xiếc thú là bộ môn nghệ thuật luôn thu hút người xem vì công chúng thấy được tài năng của người huấn luyện cũng như sự khéo léo của thú. Nhưng đối với người làm nghề, để dạy được một con thú diễn xiếc là cả một quá trình dài hơi, thậm chí tính mạng bị đe dọa nếu thú bất tuân chủ. Sự việc gần đây một diễn viên diễn xiếc với cá sấu tại tỉnh Hà Nam bị cá sấu cắn vào mặt càng cho thấy xiếc thú hiểm nguy luôn rình rập.
Là bộ môn nghệ thuật đặc biệt và đòi hỏi người nghệ sĩ phải có niềm đam mê, khổ luyện hơn bất kỳ loại hình xiếc nào khác - đó chính là xiếc thú. NSƯT Tạ Duy Nhẫn - nguyên Trưởng đoàn Xiếc thú Liên đoàn Xiếc Việt Nam từng phụ trách biểu diễn xiếc voi, xiếc khỉ chia sẻ, diễn viên xiếc thú phải luôn luôn sáng tạo, làm mới mình và động tác của những con thú. “Dạy thú là một nghề không đơn giản, vì chúng đâu có hiểu mình muốn nói gì và mình cũng không biết chúng muốn gì. Thế nên cần nhất là sự nhạy cảm và nắm bắt tâm lý” - NSƯT Tạ Duy Nhẫn cho biết.
Theo giới làm nghề, người dạy thú quan trọng nhất là phải nhạy cảm, tìm ra tố chất đặc biệt của con thú, kết hợp với mình để có được sự phối hợp ăn ý nhất. Đối với xiếc thú, thời gian để con thú tập luyện thành công không thể tính bằng ngày tháng, có thể nhiều năm mới cho “ra lò” được một vài con thú biết diễn. Trong khi đó những người nghệ sĩ nuôi con thú không khác gì mẹ chăm con. Từ động tác làm quen ban đầu, những yêu thương vỗ về hàng ngày, chăm sóc nó khi ăn, khi ngủ, khi đi chơi. Người diễn viên gặp thú những ngày đầu chỉ tập làm quen với nhau để tìm hiểu tính nết và nét đặc trưng nhất của con thú, nó yêu gì, ghét gì, lúc nào nó vui, lúc nào nó buồn, lúc nào có thể tập và lúc nào phải nghỉ.
Xiếc thú luôn thu hút khán giả nhưng cũng tiềm ẩn nguy hiểm với nghệ sĩ biểu diễn cũng như công chúng thưởng thức.
Dù vất vả và tốn nhiều công sức, thời gian là vậy nhưng theo diễn viên xiếc thú Nguyễn Quốc, diễn viên xiếc thú luôn phải chuẩn bị tinh thần đối mặt với hiểm nguy, họ có thể bị văng ra khỏi sân khấu bất cứ lúc nào, mức độ nặng nhẹ là do phản xạ của từng người. Chính vì lý do này, trong lịch sử xiếc thú Việt đã có nhiều chuyện đau lòng, trong đó có những sự việc đầy oan nghiệt khi thú của đoàn xiếc làm chết người và gây nguy hiểm cho nghệ sĩ biểu diễn khiến công chúng rất lo ngại.
Ngược dòng thời gian, 7 năm trước, trong lúc Đoàn xiếc của Doanh nghiệp Sao Mai (tỉnh Hải Dương) đang chuẩn bị biểu diễn xiếc thú nghệ thuật tại tỉnh Đồng Nai thì tại khu vực nhốt thú, một con voi đã quật một cháu bé 13 tuổi tử vong. Không lâu sau đó, tại tỉnh Lào Cai, con voi biểu diễn của Đoàn xiếc Trung ương cũng đã quật chết một bé gái 11 tuổi khi cháu cùng một số bạn đang cho nó ăn mía. Tới cuối năm 2014, một con voi trong Đoàn xiếc hài kịch Bình Minh - Thái Bình ở trên xe, một em nhỏ lấy lá chuối cho con voi này ăn đã bị con voi dùng vòi quấn kéo lên thùng xe rồi dùng chân giẫm lên đầu làm cháu tử vong sau đó.
Đó là những câu chuyện hết sức đau lòng mà thú diễn xiếc đã gây ra khi ở ngoài sân khấu. Với người làm nghề, những tai nạn với “người bạn” đã gắn bó nhiều thời gian khi diễn, huấn luyện cũng không phải hiếm. Mới đây nhất, khi anh Đỗ Mạnh Hùng (diễn viên của Công ty ca nhạc, xiếc, tạp kỹ Hoa Phượng, Hải Dương) thực hiện tiết mục đưa đầu vào miệng cá sấu trong màn biểu diễn ở tỉnh Hà Nam, đã bị con cá sấu bất ngờ ngậm miệng lại và cắn mạnh vào mặt, làm anh Hùng bị thương rất nặng, máu chảy lênh láng. Ngay sau đó anh Hùng đã được sơ cứu và đưa đến bệnh viện địa phương điều trị. Tuy nhiên do vết thương phức tạp, anh Hùng được chuyển lên Bệnh viện Việt Đức để tiếp tục xử lý.
Thực tế, với người làm nghề có kinh nghiệm trong bộ môn xiếc thú nhiều lúc cũng bị thú phản chủ đe dọa tính mạng. Làng xiếc Việt tới nay vẫn còn nhớ sự việc nghệ sĩ xiếc thú Hoàng Minh Chấn bị một con báo tát mất một bên má, phải tiến hành phẫu thuật chỉnh hình rất phức tạp. Bên cạnh đó, nghệ sĩ Nguyễn Văn Hoàn bị chú ngựa của mình tung vó đá đến ngất xỉu trong một tiết mục đang biểu diễn, và một lần anh Hoàn cũng bị một con gấu tát đến toạc cả ngực. Hay sự việc của nữ nghệ sĩ Huyền Thanh bị một chú chó cắn vào tay trong quá trình luyện tập... Chính những tai nạn cay nghiệt từ xiếc thú khiến công chúng không khỏi lo ngại cho người làm nghề, bởi sự nhọc nhằn lẫn hiểm nguy các nghệ sĩ phải đối mặt thường trực lúc biểu diễn và cả khi huấn luyện thú.
Nhiều sự việc đau lòng đến từ xiếc thú là vậy nhưng thực tế người làm nghề cho biết vẫn còn nhiều bất cập ở loại hình nghệ thuật này. Chẳng hạn trước đây, để bảo đảm an toàn cho khán giả và diễn viên, tất cả những buổi biểu diễn xiếc thú đều có rào chắn cẩn thận, những con vật có khả năng gây nguy hiểm cho người như gấu, chó đều được đeo rọ mõm, thậm chí gấu còn được đeo găng tay cao su. Nhưng hiện các quy định này không được áp dụng, trong khi đó nghệ sĩ xiếc thú cũng chưa có những chế độ đãi ngộ xứng đáng. Vì vậy giới làm nghề cho rằng, để tránh những sự việc đáng tiếc xảy ra thì các cơ quan chức năng cần siết chặt công tác quản lý và bảo đảm an toàn trong biểu diễn, các đoàn xiếc cần có sự bảo đảm an toàn cho diễn viên cũng như khán giả.