Phố phường Hà Nội có muôn kiểu mưu sinh nhọc nhằn. Không chỉ những gánh hàng hoa nhỏ xinh bán dạo, từ rất lâu rồi, những chiếc xe đạp, xe máy chở cây cảnh, thậm chí chỉ là một số cây chanh, ớt… cũng được chở bằng xe đạp lóc cóc ra phố phục vụ đối tượng khách mua bình dân, ít tiền. Quanh nghề mưu sinh vất vả này có nhiều nỗi niềm.
Người bình dân phục vụ người bình dân
Nói đến nghề vất vả thì bán cây cảnh rong lọt vào “top” đầu. Không chỉ xe chở cồng kềnh, người bán dãi dầu trên phố, luồn lách vào khắp các nẻo phố, con ngõ để tìm kiếm người mua. Song không phải con phố nào họ cũng được phép bén mảng tới.
Người có kinh nghiệm sẽ không đến các tuyến phố cấm bán hàng rong. Họ mưu sinh dọc đường Kim Ngưu, Hoàng Hoa Thám, Đê La Thành, Nguyễn Trãi, Bưởi… và các quận khu vực ngoại thành. Họ từ vùng quê Văn Giang, Khoái Châu (Hưng Yên) hoặc phía huyện Thường Tín và làng hoa Ngọc Hà, Nhật Tân. Không cần cầu kỳ, đối tượng của họ nhằm vào những người có thu nhập khá bình dân, cần cây cảnh trang trí, tạo màu xanh trên ban công hoặc trong nhà. Cũng có người mua để trồng trong góc vườn nhỏ xinh của họ. Bà Bùi Thị Hải - người dân ở Mễ Sở (Văn Giang - Hưng Yên) làm nghề bán cây cảnh rong hơn 10 năm nay cho biết: “Nhà nào ở phố dường như cũng có nhu cầu sử dụng cây xanh, không ít thì nhiều. Bởi thế mà chúng tôi có đất sống. Bây giờ không ít người còn trồng cả cây ớt cảnh, ớt ăn, chanh, khế, ổi… vừa để làm cảnh lại vừa có thể dùng làm gia vị, rất tiện”.
Cây cảnh chở bằng xe đạp, bán tại phố Kim Ngưu - Hà Nội.
Cũng theo bà Hải, vì nhu cầu của người dân rất đơn giản nên người phục vụ cũng phải chọn lựa các loại cây đơn giản. Thêm nữa, các loại cây này chỉ cần dùng xe đạp, thong dong, tiện dừng đỗ mà không tốn tiền mua xăng. Nhiều người dân cũng chỉ thích trồng cây mua từ những người bán rong.
Một khách hỏi mua một cây khế có chiều cao chừng 70cm, bầu to, bảo đảm sống tốt, chị Lê Thị Nghĩa - đi bán hàng cùng bà Hải phát giá 80 nghìn đồng. Khách mặc cả 40 nghìn đồng. Sau cùng cây khế được bán với giá 50 nghìn đồng. “Đấy, người ta mua rẻ lắm. Để chăm được một cây khế như thế cũng không đơn giản. Rồi lại phải đánh bầu, chở từ Hưng Yên lên đây là hơn 30 cây số. Mỗi chuyến xe đạp chỉ chở được hơn chục cây to như thế. Nhưng sợ ế, tôi chở mỗi thứ một tí, năng nhặt chặt bị, gọi là lấy công làm lãi. Kiếm được đồng tiền thật không đơn giản”, chị Nghĩa bộc bạch. Cạnh đó, ông Giang Văn Vị cho biết thường mua cây cảnh của những người bán rong bởi nhà có 5 tầng trong ngõ, ban công rộng rãi, ngoài trồng rau ăn vào các thùng xốp ông cũng trồng nhiều cây cảnh nhỏ để tạo sinh khí cho ngôi nhà. Một điều nữa, ông thường mua của các bà, các chị quê Hưng Yên, thậm chí còn đặt mua hạt giống rau chỉ vì vợ ông là người Hưng Yên. “Vợ chồng tôi là nông dân chính gốc đấy. Nhìn thấy các bà bán rong, thấy thương vì trước đây tôi đi công tác xa nhà, một mình bà ấy tảo tần nuôi cả một đàn con. Nay các cháu phương trưởng, đón vợ chồng tôi ra, tiền tích cóp xây được căn nhà. Tôi thích cây cảnh và trồng rau, không mua ủng hộ người quê mình thì ủng hộ ai”.
Theo tìm hiểu, người bán rong thường đi theo nhóm. Sau khi chở cây về thành phố, họ sẽ chia ra các khu vực để bán rong, rồi cuối ngày tập hợp vào chỗ hẹn để cùng về. Những người đạp xe bán cây cảnh rong chủ yếu là phụ nữ. Họ cho biết thi thoảng cũng gặp những vị khách quen như ông Giang Văn Vị. “Gặp những người như ông Vị thì thoải mái lắm. Lần nào ông ấy cũng mua cho”, một chị bán cây cảnh cho hay. Chị cho biết thêm, để bán hàng “róc tay”, họ phải thuộc nhiều ngõ ngách, nhất là những con ngõ to để đi vào. Hoặc “săn” các khu đô thị mới xây, các chung cư cao tầng. Bởi đối tượng khách của họ ở trong đó, nhiều nhất là những ông bà già nghỉ hưu, rảnh việc, có thời gian chăm sóc cây.
Muôn nỗi nhọc nhằn
Do phải tiếp xúc nhiều với người đi đường và phố bụi, mưa nắng thất thường nên dường như da người nào cũng sạm lại. Người bán cây cảnh rong lựa chọn những ngày trời không quá nắng để hành nghề. Thứ nhất là để cây dễ sống, không bị khô héo. Bản thân người đi bán cũng đỡ vất vả. Trừ một số người đi xe máy, bán rong những loại cây có giá trị hơn, đắt hơn như sung, sanh, si, khế tạo dáng… được trồng sẵn trong chậu. Chở bằng xe máy thì phải mang nhiều hàng, khá nặng nên đa số người đàn ông điều khiển. Nhiều trong số những cây cảnh được uốn, tạo dáng cầu kỳ, vào thời hoàng kim có giá cả triệu đồng, nhưng ở thời điểm này không còn đắt đỏ nữa, mang ra phố chúng chỉ có giá vào trăm nghìn đồng. Trong đó, rất nhiều người ở mạn huyện Thường Tín lên, hay ở trên Vĩnh Phúc, Bắc Ninh mang xuống. Không ít ngày đi, tiêu tốn khá nhiều tiền xăng mà chỉ bán được 1 cây, thậm chí không bán được cây nào. Hay nhiều người bán rong bằng xe đạp, chuyện ế phải chở về là bình thường. Trời tạnh ráo còn đỡ, đi lỡ gặp trời mưa, cây cối rũ rượi, chẳng ai hỏi đành phải mang về chăm sóc lại chờ ngày phục hồi lại… mang ra phố.
Bán rong là công việc nhọc nhằn.
Anh Nguyễn Văn Khải - người bán cây rong tâm sự: “Việc đi bán rong vốn đã vất vả, cuối ngày lại nặng nhọc chở về, với tâm trạng uể oải thì thật buồn. Nhưng đã là nghề thì phải làm, phải phấn đấu để kiếm tiền nuôi gia đình. Tôi nói thật, rất nhiều chuyến lỗ chẳng đủ bù tiền xăng”.
Nhiều người bán rong thổ lộ, muốn bán hàng tốt họ phải hiểu tâm lý của đối tượng khách mà mình hướng đến. Để phục vụ người lớn tuổi thì phải chịu khó lặn lội đi sâu vào các ngõ ngách, các khu chợ cóc, chợ tạm. Vì người dân tiện gần nhà thì mua luôn về trồng. Một số người còn cho biết, nghề bán rong cây cảnh cũng phải tạo mối quen. Nhớ nhà và tên của người từng mua của mình để thi thoảng đi qua mời mua. Rất nhiều hộ dân có nhu cầu trồng nhiều, nhiều loại cây và để đi xa tự mua thì ngại, nhưng thấy mang đến tận ngõ chẳng gì có thể ngăn cản. Có người còn tạo mối thân quen với người dân để thi thoảng đến mời họ mua cây hoặc nhờ giới thiệu thêm cho họ hàng, bạn bè cùng mua.
Người bán hàng rong không thống kê được thu nhập theo ngày. Bởi họ cũng không tính được công chăm sóc cây để đến khi mang lên phố bán thì tính toán được lãi bao nhiêu, trừ vốn liếng thế nào. Có ngày cả vốn lẫn lãi, do ế hàng họ chỉ thu được vài chục nghìn đồng, không đủ tiền ăn cơm bình dân buổi trưa và uống nước. Đó là chưa kể đến chuyện gặp phải mưa đột xuất, rất khó bán hàng. Người bán lại phải tất tưởi chở về trong tâm trạng chán nản. Đó là chưa kể đến chuyện gặp va quệt trên đường đi, lúc bán rong trên đường. Chỉ một chiếc xe máy, hay ôtô đâm vào thì cả xe cây cảnh sẽ đổ, dập nát hoặc vỡ bầu đất, thiệt hại gần như toàn bộ chuyến đi. Anh Nguyễn Văn Khải cho biết: “Đi bằng xe máy khỏe hơn do chở được nhiều cây nhưng cũng cồng kềnh. Do vậy dễ bị va quệt, ảnh hưởng đến giao thông. Tôi biết như thế là ảnh hưởng, nhưng các đồng chí cảnh sát giao thông nhiều khi cũng thông cảm, chỉ nhắc nhở chúng tôi chứ không phạt. Chắc họ thương người dân chúng tôi nghèo, vất vả”.
Xét đến cùng, bán cây cảnh rong là nghề cực chẳng đã, vô cùng vất vả. Quan trọng hơn, họ vì miếng cơm manh áo nên phải dấn thân, nhập cuộc và họ tạo nên những sắc thái cho phố. Làng cây cảnh Cơ Giáo, xã Hồng Vân (Thường Tín - Hà Nội) từng có nhiều người nổi lên từ những chàng trai bán cây cảnh rong. Thậm chí đến nay, có người đã trở thành tỉ phú, thoát khỏi cảnh bán cây rong. Bà Bùi Thị Hải nói: “Biết là khó, nhưng làm gì có nghề nào kiếm tiền dễ dàng. Tôi đã cố gắng nuôi được hai đứa con học đại học, giờ các cháu cũng đang đi làm. Các cháu bảo tôi không đi nữa nhưng nhớ nghề thì phải đi. Chị em họ còn sức thì còn đi. Chứ đến khi hết sức sao còn rong ruổi được nữa. Lúc đó thì thế hệ sau chúng tôi thôi”.
