Các thầy thuốc nhãn khoa gặp không ít trường hợp bệnh nhân phàn nàn rằng đôi khi họ thấy nhìn mọi thứ không rõ, rất mờ. Điều trớ trêu là khi bệnh nhân đến với bác sĩ thì nhìn mờ thoáng qua chỉ là những kỷ niệm trong quá khứ. Rất ít những tổn thương thực thể được phát hiện. Tuy vậy nếu biết lắng nghe, gợi mở cho bệnh nhân kể lại trải nghiệm nhìn mờ của họ cộng với tài kể chuyện của bệnh nhân các bác sĩ sẽ phát hiện ra những manh mối quan trọng cho chẩn đoán. Trên hết thì vốn hiểu biết về nhãn khoa thần kinh phải đủ để thấy nhìn mờ thoáng qua không hề “thoảng qua”, nó chứa đựng những nguy cơ tiềm ẩn mù lòa và đôi khi là sinh mạng.
Vì sao nên nỗi?
Nhìn mờ thoáng qua được định nghĩa là hiện tượng mất một phần hay tòan bộ trường nhìn (thị trường) ở một hoặc cả hai mắt, kéo dài dưới 24 giờ, không có quy luật rõ ràng và thường không liên tục. Do tính thất thường của nó, cả các bác sĩ mắt và thần kinh đều cho rằng nhìn mờ thoáng qua liên quan đến gián đoạn tuần hoàn tới mắt, não, đôi khi cả hai.
Các nguyên nhân gây ra tắc mạch tạm thời có thể do bệnh lý của thành mạch, bệnh của van tim, dòng tuần hoàn lẫn các chất dạng hạt (tiêm chích ma túy tổng hợp, tai biến của tiêm truyền, tai biến của chụp mạch hay can thiệp mạch). Vùng vỏ não đảm trách thị giác thuộc thùy chẩm cũng rất nhạy cảm với việc tuần hoàn bị gián đoạn. Do vậy, tăng huyết áp, tăng độ nhớt của máu, viêm mạch máu đều có thể gây nên nhìn mờ thoáng qua.
Bên cạnh đó, chúng ta không thể quên một hội chứng rất nổi tiếng trong y khoa - hội chứng Migraine: hay xảy ra trên bệnh nhân nữ trẻ, có yếu tố gia đình, đau nửa đầu kèm theo buồn nôn và giảm thị lực thoáng qua kéo dài khoảng 15 - 20 phút, trước khi nhức đầu, bệnh nhân có thể nhìn thấy các đốm sáng, vòng hào quang, hoặc các hình zíc zắc. Migraine được quy kết là do viêm hay co thắt mạch não do dị ứng.
Tình trạng tăng áp lực nội sọ hay tăng áp lực máu lên đầu mút thần kinh thị giác gây ra triệu chứng phù gai, đều có thể gây ra mất thị trường thoáng qua. Nó giải thích bệnh nhân tăng huyết áp, tăng áp lực nội sọ, u não đều có triệu chứng nhìn mờ thoáng qua nếu chúng ta khai thác tiền sử kỹ càng.
Nhìn mờ thoáng qua còn có thể do thiếu máu. Rất nhiều bệnh nhân nữ, tuổi dậy thì bị thiếu máu thiếu sắt. Các phụ nữ tuổi trung niên hay bị thiểu năng tuần hoàn não, các bệnh lý huyết học làm tăng độ nhớt của máu làm tăng khả năng tạo huyết khối cũng như tình trạng thiếu máu não... đa phần trong số họ sẽ đến phòng khám vì nhìn mờ thoáng qua. Thị thần kinh kém nuôi dưỡng hoặc bị chèn ép đều gây nên nhìn mờ mà nguyên nhân sâu xa là tai biến mạch máu não, viêm não - màng não, u hoặc dị dạng mạch não, chấn thương. Các co thắt hay nhồi máu của động mạch mắt và động mạch trung tâm võng mạc có đặc điểm chung là không có đau nhức, mất thị lực trong vài phút, không có ám điểm nhấp nháy. Soi đáy mắt chúng ta sẽ thấy hệ động mạch co nhỏ, tĩnh mạch giãn, nhiều ổ nhồi máu trên võng mạc, thiếu máu đầu thị thần kinh. Các nguyên nhân khả dĩ gây tắc mạch không thể bỏ qua khi bệnh nhân than phiền về nhìn mờ thoáng qua là vữa xơ động mạch, các bệnh lý van tim, viêm nội tâm mạc và u nhầy tâm nhĩ.
Với bệnh nhân cao tuổi có vữa xơ động mạch thì cách mô tả về nhìn mờ thoáng qua sau đây là khá phổ biến: tình trạng mù thoáng qua khoảng 5-15 phút, cảm giác có màn che chiều từ trên xuống dưới hoặc ngược lại, mờ ở ngoại vi xâm lấn vào trung tâm, kèm theo đau nửa đầu, nếu có đau nhức mắt thì chỉ diễn ra trong vài phút.
Một số bệnh lý nhãn khoa như u hốc mắt, Drusen gai thị, bong và co kéo dịch kính đều có thể gây nhìn mờ thoáng qua từ vài phút đến vài giờ.
Điều đáng ngạc nhiên là bệnh viêm động mạch thái dương (bệnh Horton), hẹp động mạch cảnh - hai nguyên nhân phổ biến gây tắc mạch não và động mạch mắt ở các nước phương Tây, thủ phạm của nhìn mờ thoáng qua, thì ở nước ta lại có vẻ ít gặp cho dù chưa có nghiên cứu cụ thể.
Nhìn mờ thoáng qua chỉ là một hiện tượng thường gặp nhưng truy tìm bản chất và nguyên nhân lại rất phức tạp. Với bệnh nhân trẻ hơn 40 tuổi, cần ưu tiên phát hiện các bệnh lý về huyết khối và vữa xơ động mạch. Nhưng với bệnh nhân trên 40 tuổi thì lại không có gợi ý nào hoặc có thể hiểu là mọi thứ đều có thể là nguyên nhân. Dù sao với thời đại của thuốc chống đông, thuốc tim mạch, phẫu thuật và can thiệp mạch máu tiến bộ không ngừng thì tiên lượng sống và chức năng của các bệnh nhân bị nhìn mờ thoáng qua đã được cải thiện đáng kể, đồng nghĩa với nhìn mờ thoáng qua hiếm khi trở thành nhìn mờ vĩnh viễn.
Lời khuyên thầy thuốc
Bạn nên khám mắt thường xuyên. Nếu bạn trên 65 tuổi, nên đi khám mắt mỗi năm ít nhất một lần. Một số chuyên gia còn đề nghị đi khám mắt mỗi năm cho dù bạn trẻ hơn thế. Nếu bạn có bệnh lý nào đó có thể ảnh hưởng đến mắt (tăng huyết áp, đái tháo đường), bác sĩ có thể sẽ khuyên bạn đi khám mắt thường xuyên hơn.
Đeo kính râm để bảo vệ mắt. Đeo kính (hoặc contact lens) theo đúng độ trên toa và thường xuyên đi đo kiểm tra lại; đeo kính bảo hộ khi đang dùng búa, dụng cụ xay hoặc làm những việc có thể tổn hại đến mắt; không hút thuốc; hạn chế uống rượu bia; giữ cân nặng vừa phải; kiểm soát huyết áp và mỡ máu trong ngưỡng bình thường; ăn thực phẩm giàu chất chống ôxy hóa và beta, caroten như rau lá xanh (rau cải xanh, rau bi na), rau củ quả có màu cam (cà rốt, cà chua) giúp chống lại các bệnh thoái hóa mắt như đục thủy tinh thể và bệnh võng mạc.
BS. Hoàng Cương (Bệnh viện Mắt Trung ương)
