Năm 2009 được UNESCO lấy là năm của nhà văn Nga vĩ đại Nikolai Vasilevich Gogol nhân dịp 200 năm ngày sinh của ông (1809-2009). Từ đầu năm nay, Nga và nhiều nước trên thế giới đã bắt đầu tổ chức các hoạt động kỷ niệm Gogol. Chúng tôi xin trích giới thiệu ý kiến của Giáo sư lịch sử văn học Nga ở Trường đại học Nhân văn Quốc gia Nga, Chuyên gia văn học thế kỷ 19-20, Dmitry Bak.
Bí mật của nhà văn cổ điển
Theo ý kiến của GS. Bak, về cơ bản di sản văn học của Gogol đã được nghiên cứu, nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng vẫn còn nhiều bí mật liên quan tới cuộc đời và tác phẩm của Gogol, ví dụ bí mật tập hai trường ca văn xuôi Những linh hồn chết.
“Rõ ràng rằng trước lúc chết Gogol đã đốt bản thảo tập hai Những linh hồn chết, chỉ để sót một số chương đầu tiên. Nhưng tác phẩm này có một năng lượng, một chủ ý nghệ thuật lớn đến mức có thể nói rằng nó đang tồn tại. Tập hai này, khác với tập một, cần phải thể hiện những mặt tươi sáng của đời sống nước Nga. Rất có thể, một lúc nào đó chúng ta sẽ tìm thấy những đoạn trích khác của nó hiện đang nằm đâu đó trong các kho lưu trữ”.
Nhưng điều cơ bản nhất là ở chỗ, theo ý kiến của GS. Bak - các tác phẩm của nhà văn không bao giờ được khai thác hết, chúng “có nhiều cách lý giải khác nhau”, bởi vì mỗi thế hệ mới lại đọc chúng theo cách của mình, khám phá ra những ý tưởng bất ngờ. Ví dụ, vì những lý do dễ hiểu, dưới thời Xô viết người ta không chú ý đầy đủ tới tính tôn giáo của bản thân Gogol và những vấn đề tín ngưỡng trong tác phẩm của ông.
Ông cũng kể lại rằng ngoài tài năng văn chương, Gogol còn được thiên phú tài năng của một diễn viên hài, ông nổi tiếng là người có khả năng diễn xuất. Ông còn là tác giả một công trình đặc biệt về kinh nhật tụng: Suy ngẫm về thánh lễ.
Gogol luôn quan sát thế giới xung quanh rất chăm chú. Ông tìm hiểu tỉ mỉ về tất cả những gì được nhắc tới trong các cuốn sách của ông, bất luận đó là những sự kiện của quá khứ lịch sử hay những truyền thuyết dân gian của Ukraina. Trong thư gửi những người thân, ông luôn luôn nhờ họ cung cấp những tư liệu về phong tục tập quán, bài hát dân ca, những chi tiết đời sống.
Theo Bak, sự chính xác và cụ thể của các chi tiết trong các tác phẩm của Gogol quả là đáng khâm phục. Đối với ông, tất cả đều quan trọng, kể cả tên một ngọn cỏ mọc bên bờ dậu, tên gọi của quần áo, đồ dùng... Truyện vừa Những buổi chiều trong khu trại gần Dikanka được in kèm một bảng từ vựng, nơi Gogol giải thích một số khái niệm của Ukraina.
Chúa Christ hiển hiện
GS. Dmitry Bak nhắc tới một chi tiết ít người biết đến nhưng quan trọng: trên bức tranh của hoạ sĩ Nga nổi tiếng Aleksandr Ivanov Chúa Christ hiển hiện – Gogol được mô tả trong gương mặt của một nhân vật. Trong số những người dõi theo Chúa Christ đang tiến lại gần có một người đứng xoay nghiêng về phía Christ, bận y phục màu đỏ thắm, ông nổi bật giữa đám đông bởi cái nhìn cháy bỏng mang tính tiên tri của mình. Gương mặt rõ ràng rất giống Gogol.
Theo GS. Bak, Gogol quen biết Aleksandr Ivanov ở Italia, nơi nhà văn đã sống nhiều năm. Họa sĩ đã cảm nhận và mô tả một cách tinh tế trên bức tranh “sự đặc biệt” của Gogol. Những người đương thời nhiều khi phê phán tính tự đắc của Gogol, nhất là sau khi ông xuất bản cuốn Những đoạn chọn lọc trong thư gửi bạn bè. Nhà văn tin tưởng rằng cả nước Nga cần phải lắng nghe tiếng nói của ông và thay đổi nhờ những cuốn sách của ông. Gogol nhìn thấy ý nghĩa của cuộc sống và tác phẩm của mình ở đây, ông coi công việc viết văn của mình như một sứ mệnh.
Trên thực tế, trong di chúc của mình, Gogol đề nghị chỉ mai táng ông sau khi xuất hiện những dấu hiệu thối rữa, vì rằng đôi khi ông rơi vào trạng thái hôn mê.
“Nhà văn trải qua một bi kịch nội tâm khủng khiếp và dẫn ông tới cái chết. Bất chấp lời kêu gọi thuyết giáo đạo đức và mô tả những giá trị vĩnh cửu, những mặt tươi sáng của cuộc sống, ông không thể không mô tả nước Nga một cách trào phúng trong trường ca bất hủ của mình. Tập hai của Những linh hồn chết đã bị đốt, và cùng với nó, cuộc sống của người kế tục Pushkin cũng bị thiêu cháy” - GS. Bak kết luận.
Trần Hậu (Theo rian.ru)