Đường tiết niệu bao gồm nhiều hệ thống và liên quan mật thiết với nhau. Các bộ phận của đường tiết niệu đều có thể bị viêm nhiễm hoặc riêng lẻ hoặc kết hợp, có thể bị nhiễm trùng cấp tính hoặc bị nhiễm trùng mạn tính kéo dài. Nhiễm trùng đường tiết niệu (NTTN) nếu không phát hiện sớm và điều trị tích cực kịp thời đều có thể để lại những hậu quả xấu.
Nguyên nhân gây NTTN ở phụ nữ
Trong cấu tạo của hệ thống đường tiết niệu, có một số nét cần lưu ý đặc biệt như: niệu đạo của phụ nữ ngắn hơn niệu đạo của đàn ông và ở gần 2 cơ quan (âm đạo và lỗ hậu môn) rất dễ gây nhiễm trùng cho niệu đạo, từ đó gây viêm nhiễm ngược dòng lên các cơ quan khác của hệ tiết niệu. Có rất nhiều loại vi sinh vật có thể gây NTTN ở phụ nữ nhưng đáng lưu ý nhất là các vi khuẩn thuộc đường tiêu hóa như: E.coli, enterobacter, klebsiella, proteus; thứ đến là một số cầu khuẩn như là S.epidermidis (tụ cầu da), S.saprophyticus (tụ cầu hoại sinh), lậu cầu, chlamydia, mycoplasma… hoặc nấm candida albicans. Đặc biệt, các loại vi khuẩn này có thể vừa gây NTTN vừa gây nhiễm trùng đường sinh dục, nhất là do quan hệ tình dục không đảm bảo vệ sinh.
Một số yếu tố thuận lợi gây NTTN ở phụ nữ
Do niệu đạo của phụ nữ ngắn lại gần một số cơ quan thường có mang vi khuẩn, cho nên nữ giới mắc bệnh NTTN tiểu nhiều hơn nam giới. Trong các yếu tố thuận lợi gây NTTN ở nữ giới, người ta cũng thường đề cập đến thói quen nhịn tiểu do nhiều lý do khác nhau, ví dụ như: ngại đi tiểu nhất là mùa đông, ở nơi công cộng mà nơi đi vệ sinh không kín đáo, đi tàu xe dài ngày… Thêm vào đó, có một số phụ nữ bị NTTN do ngại uống nước. Người ta thấy, NTTN có thể do quan hệ tình dục không đảm bảo vệ sinh sạch sẽ đường sinh dục, tiết niệu hoặc quan hệ tình dục với người đã mắc bệnh NTTN đã có sẵn như: viêm đường sinh dục do lậu cầu, mycoplasma, chlamy- dia, vi nấm hoặc do tắc nghẽn bàng quang bởi sỏi; hoặc mắc một số bệnh như: đái tháo đường, nằm bất động dài ngày; hoặc ít cử động như: trong bó bột do gãy xương đùi, khung chậu… Một số thao tác y tế do dụng cụ y tế không vô khuẩn hoặc do bàn tay cán bộ y tế chưa thật sự vô khuẩn cũng có thể gây nên NTTN như: nong niệu đạo, thông niệu đạo, thăm dò bàng quang, tán sỏi… Người ta cũng đã ghi nhận trong mốt số trường hợp NTTN do dụng cụ phòng tránh thai như màng ngăn âm đạo hoặc bao cao su. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp NTTN không xác định được yếu tố thuận lợi.
Biểu hiện của NTTN ở phụ nữ như thế nào?
Nhiều trường hợp NTTN có cả giai đoạn cấp tính và giai đoạn mạn tính. Trong trường hợp cấp tính có thể có sốt, tiểu buốt, tiểu máu hoặc tiểu mủ (lậu cấp tính), buồn nôn, nôn. NTTN mạn tính thường hay đau thắt lưng và nhất là phía bên đường tiết niệu bị viêm nhiễm. Một số trường hợp có thể có đầy hơi, chướng bụng đặc biệt là viêm nhiễm do sỏi đường tiết niệu (sỏi thận, sỏi niệu quản), hiện tượng tiểu dắt, tiểu buốt, tiểu són cũng thường bắt gặp. NTTN ở phụ nữ nếu không được điều trị triệt để và kịp thời có thể gây nên áp-xe quanh thận, viêm bể thận và suy thận cấp tính hoặc bị nhiễm trùng máu. Những phụ nữ đang mang thai nếu bị NTTN có thể gây sảy thai, sinh non hoặc gây nhiễm trùng sơ sinh cho trẻ.
Làm thế nào để xác định NTTN ở phụ nữ?
Điều quan trọng nhất là khi nghi ngờ bị NTTN cần đi khám bệnh ngay, nhất là khám ở những cơ sở y tế có các điều kiện tối thiểu để xác định căn nguyên gây NTTN. Khi khám bệnh, bác sĩ ngoài khám lâm sàng, hỏi tiền sử bệnh (tìm yếu tố thuận lợi gây NTTN) sẽ chỉ định làm siêu âm, chụp X-quang hệ thống đường tiết niệu, đặc biệt là khi nghi ngờ là NTTN sẽ cho làm xét nghiệm nước tiểu, từ khâu nhuộm soi kính hiển vi cho đến các kỹ thuật cao hơn là nuôi cấy tìm vi khuẩn có trong nước tiểu.
Người phụ nữ nên làm gì khi bị NTTN?
Một biện pháp tuy là phòng đơn giản nhưng rất có hiệu quả là vệ sinh cá nhân, vệ sinh đường sinh dục tiết niệu hàng ngày, nhất là trước và sau khi sinh hoạt tình dục. Người ta cũng khuyên đối với phụ nữ đang trong độ tuổi sinh hoạt tình dục thì nên đi tiểu trước và sau khi quan hệ tình dục, đồng thời nên rửa, lau sạch bộ phận sinh dục theo hướng từ trước ra sau để tránh hiện tượng đưa vi khuẩn vào niệu đạo gây viêm nhiễm ngược dòng. Hàng ngày, nên tập thói quen uống đủ lượng nước cần cho mỗi cơ thể trong một ngày đêm (khoảng từ 1,5 – 2 lít). Không được nhịn tiểu trong điều kiện có thể đi tiểu.
BS. BÙI MAI HƯƠNG