Cây nhàu còn gọi là cây ngao hoặc nhàu rừng, nhàu núi. Bộ phận để làm thuốc là vỏ cây, rễ, lá, quả. Quả nhàu chín ăn giúp tiêu hóa tốt, điều kinh, hạ áp, Quả già, nướng chín chữa ho, tiêu chảy, bệnh tiểu đường…
Rễ nhàu chữa tăng huyết áp, nhức mỏi chân tay; lá nhàu tươi giã nhuyễn, dùng ngoài, đắp vào nơi tổn thương giảm đau khớp, lành vết thương.
Theo nghiên cứu của y học hiện đại: Dịch quả nhàu có tác dụng ức chế nhiều loại tế bào ung thư do làm giảm lượng máu tới khối u, dịch chiết quả nhàu làm giảm sự tiết dịch của niêm mạc dạ dày, tá tràng, rất tốt cho trường hợp viêm dạ dày thể đa toan hoặc trường hợp trào ngược dịch dạ dày, cao lỏng rễ nhàu có tác dụng giảm đau, chống viêm, tác dụng hạ đường huyết.
Để làm thuốc, Đông y sử dụng rễ nhàu hoặc thân cây nhàu thái mỏng, phơi khô hoặc sấy khô dùng dần. Dược liệu có vị chát, tính bình, quy vào kinh thận, đại tràng, với công năng trừ phong thấp, nhuận tràng, bình can, giáng nghịch, dùng trị đau nhức xương khớp, trị tăng huyết áp, bồi bổ cho phụ nữ sau sinh sức khỏe yếu, mệt mỏi, tăng cường miễn dịch và tăng sức đề kháng cho cơ thể. Dưới đây là một số bài thuốc thường dùng:
Rễ nhàu
Chữa nhức đầu kinh niên, đau nửa đầu: rễ nhàu 24g, muồng trâu 12g, cối xay 12g, rau má 12g, củ gấu (sao, tẩm đồng tiện) 8g
Đổ 500ml nước, sắc còn 250ml. Chia 2 lần uống trong ngày, uống lúc thuốc còn nóng.
Chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh, huyết áp tăng: rễ nhàu 24g, thảo quyết minh (sao thơm) 12g, rau má 8g, thổ phục linh 8g, vỏ bưởi 6g, gừng sống 3 lát. Đổ 500ml nước, sắc còn 250ml. Chia 2 lần uống trong ngày, uống lúc thuốc còn nóng.
Chữa nhức mỏi, tê bại do phong thấp: rễ nhàu 40g, nghệ xanh 20g, nghệ vàng 20g, trái ô môi 10g, thiên niên kiện 20g, vỏ quýt 20g, quế chi 20g, đỗ trọng 30g, vòi voi 40g, chùm gửi cây dâu 20g, rượu nếp 2 lít, đường cát trắng 500g. Ngâm tất cả thuốc vào 2 lít rượu nếp trong 7 ngày. Lọc kỹ, bỏ xác. Pha rượu đã lọc với 1 lít nước đường. Mỗi lần uống một ly nhỏ khoảng 30ml đến 40ml. Ngày uống 2 lần.
Lưu ý: Ngoài rượu còn có một số thuốc có tính nhiệt khác như quế chi, vỏ quýt, thiên niên kiện, nên những người thể tạng nhiệt, hay táo bón, tăng áp huyết hoặc đang có các chứng viêm nhiễm không nên dùng.
Trị tăng huyết áp: rễ nhàu rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô, thái nhỏ, hãm hoặc sắc 10 - 20g mỗi ngày; nên uống vào buổi tối trước khi đi ngủ sẽ cho kết quả tốt hơn. Có thể mỗi đợt kéo dài 2-3 tuần. Nghỉ 1 tuần, tùy theo mức độ huyết áp lúc đó, có thể dùng tiếp liệu trình sau. Khi huyết áp đã hạ, những lần sau có thể giảm liều xuống 8 -12g.
Trị đau lưng, nhức xương, đau dây thần kinh ngoại biên: rễ nhàu ngâm rượu. Đem rễ nhàu sấy khô, tán bột thô, ngâm rượu. Lấy 100g rễ nhàu ngâm trong 1 lít rượu 35 độ, sau 3 - 4 tuần có thể chiết lấy dịch ngâm. Tiếp tục thêm 0,5 lít rượu nữa, ngâm tiếp trong 2 - 3 tuần. Chiết lấy dịch ngâm. Trộn đều dịch ngâm của 2 lần. Để lắng, lọc bỏ cặn. Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 20-30ml trước bữa ăn.
Trị tăng huyết áp: rễ nhàu (khô) 40g, sắc với 1.000ml nước trong 15 phút, chia uống trong ngày. 10-15 ngày là 1 liệu trình, dùng liên tục trong 2 tháng, sau đó giảm dần, có thể nấu thành cao lỏng để dùng dần.
Trị ho ra máu: rễ nhàu (khô) 40g, thiên môn 20g, bách bộ 20g. Sắc uống.
Nhàu núi làm thuốc có tác dụng giảm đau, chống viêm, hạ đường huyết.
Quả nhàu
Trị bệnh gút, tăng huyết áp, mất ngủ, đại tiện táo, đau lưng, nhức mỏi chân tay, rối loạn kinh nguyệt, khí hư: quả nhàu chín 1kg ( rửa sạch), rượu trắng 40 độ 300ml. Cho vào máy xay nhuyễn (cả hạt), sau đó cho vào lọ thủy tinh, thêm 200g đường cát, đậy kín, ủ 5-7 ngày, mở ra cho 1.200ml rượu trắng vào trộn đều. Lọc, ép lấy nước cốt nhàu để dùng dần. Mỗi ngày uống 5ml, sau bữa ăn, ngày 2-3 lần (nếu không uống được rượu có thể pha loãng với nước ấm).
Trị táo bón, kích thích tiêu hóa, lợi tiểu, điều kinh: dùng quả nhàu chín ăn với muối, mỗi lần 3-5 quả.
Trị kiết lỵ: lấy 3 - 5 quả nhàu đã già, nướng chín ăn hoặc lấy 10 - 12g lá nhàu sắc uống. Cũng có thể phối hợp với 10g cỏ sữa để tăng hiệu quả.
Trị tụ huyết bầm tím do chấn thương té ngã: quả nhàu non 12g (khoảng 3 quả), chế biến như ở trên. Hoặc rễ mía dò 10g; củ tầm sét (củ bìm bìm xẻ) 10g. Tất cả phơi khô, tán bột thô, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước bữa ăn. Có thể uống 5 - 10 ngày liền là 1 liệu trình.