1. Nhau bong non là gì?
Nhau bong non hay rau bong non (Placental Abruption) là tai biến sản khoa nguy hiểm. Nhau bong non là trường hợp rau bám đúng vị trí nhưng bị bong sớm trước khi thai nhi được sổ ra ngoài, do có sự hình thành khối máu tụ sau rau. Khối máu tụ này lớn dần làm bong bánh nhau ra khỏi thành tử cung cắt đứt sự nuôi dưỡng giữa mẹ và thai nhi
Tai biến sản khoa này có thể xảy ra ở bất cứ lúc nào sau 20 tuần của thai kỳ, tuy nhiên phổ biến nhất là trong 3 tháng cuối thai kỳ (tam cá nguyệt thứ ba). Thống kê cho thấy, tình trạng này ảnh hưởng đến khoảng 1% số phụ nữ mang thai.
Nhau thai là bộ phận quan trọng, giúp kết nối và tiếp nhận dinh dưỡng từ mẹ truyền sang thai nhi. Thông thường, khi thai nhi chào đời nhau thai mới bong ra nhằm đảm bảo nuôi dưỡng thai nhi liên tục. Tuy nhiên, rau bong non khiến nhau thai bị bong sớm trước khi thai nhi sẵn sàng chào đời, nghĩa là dòng máu nuôi dưỡng thai nhi đã bị cắt đứt.
Nhau thai có thể bị bong một phần hoặc hoàn toàn. Khi nhau thai bị tách khỏi thành tử cung sẽ không có cách nào để đưa nhau thai trở lại, điều này có thể làm giảm lượng oxy và dinh dưỡng nuôi thai nhi, gây chảy máu nhiều ở thai phụ. Do đó, đây là tai biến sản khoa nghiêm trọng cần được can thiệp y tế ngay lập tức.
Nhau thai là bộ phận quan trọng, giúp kết nối và tiếp nhận dinh dưỡng từ mẹ truyền sang thai nhi.
2. Các thể nhau bong non
Nhau bong non phổ biến nhất vào 3 tháng cuối thai kỳ, đặc biệt là trong vài tuần trước khi sinh. Tùy vào mức độ bong rau (hoàn toàn hay một phần) và các triệu chứng lâm sàng mà chứng bệnh này được chia thành 4 thể khác nhau, bao gồm:
Nhau bong non thể ẩn
- Thai phụ không có biểu hiện bất thường trước khi sinh.
- Thai nhi vẫn chào đời khỏe mạnh. Phát hiện nhau bong non sau sinh khi thấy có một khối máu tụ nhỏ khi lấy nhau thai ra ngoài.
Nhau bong non thể nhẹ (độ I)
- Không có hoặc có ít máu ra từ âm đạo.
- Thai phụ có thể bị đau bụng, bụng cứng. Tuy nhiên, thai phụ không bị choáng, tim thai nhi bình thường sức khỏe thai phụ lẫn thai nhi ổn định. Xét nghiệm đông máu bình thường.
Nhau bong non thể trung bình (độ II)
- Có hiện tượng xuất huyết âm đạo lượng vừa.
- Thai phụ có biểu hiện choáng nhẹ, huyết áp tụt, mạch đập nhanh, thăm khám thấy tử cung căng cứng, co thắt bất thường, rối loạn đông máu.
- Tim thai thi không ổn định.
Nhau bong non thể nặng (độ III)
- Có hiện tượng xuất huyết âm đạo lượng nhiều và co thắt tử cung mạnh.
- Thai phụ có biểu hiện choáng rõ rệt, đau bụng liên tục, huyết áp rất thấp, rối loạn đông máu nặng, suy thai.
Các tình trạng nhau bong non.
3. Nguyên nhân gây nhau bong non
Hiện tại vẫn chưa biết được nguyên nhân chính xác gây nhau bong non. Tuy nhiên, sự xuất huyết ở màng rụng đáy dẫn đến hình thành khối máu tụ ở màng bụng là khởi đầu của nhau bong non.
Dưới một tác động nào đó, cấu trúc ở màng rụng bị đứt gãy và gây chảy máu do phá vỡ các tiểu động mạch xoắn của màng bụng. Khi diện tích xuất huyết tăng dần sẽ hình thành khối máu tụ ở màng rụng, tách màng đệm khỏi lớp cơ tử cung. Khối máu tụ lớn dần sẽ gây bóc tách lan rộng và chèn ép các mô nhau thai lân cận, khiến kết quả nhau thai bị bong một phần hoặc bong toàn bộ.
Một số trường hợp gây nhau bong non gồm:
Tiền sản giật: Thai phụ bị tiền sản giật có nguy cơ bị nhau bong non cao hơn.
Chấn thương ở vùng bụng: Vùng bụng là nơi thai phi phát triển, được bao bọc và bảo vệ bằng nhiều lớp như thành tử cung, thành bụng, dịch ối… Các chấn thương gặp phải ở vùng bụng như tai nạn giao thông, bị té ngã…có thể tác động lực lớn khiến nhau thai bị ảnh hưởng và bong ra.
Thủ thuật can thiệp xâm lấn: Các chuyên gia y tế khuyến cáo nên hạn chế tối đa các thủ thuật xâm lấn trong thai kỳ, chẳng hạn như chọc ối, lấy máu cuống rốn, thủ thuật ngoại xoay thai…bởi có thể vô tình tác động xấu đến tử cung, gây chảy máu và hình thành các cục máu đông, khiến nhau thai tách khỏi thành tử cung.
Thêm vào đó, thai phụ có các yếu tố sau sẽ tăng nguy cơ bị rau bong non, bao gồm:
- Thai phụ bị tiền sản giật.
- Những trường hợp khiến tử cung bị căng giãn quá mức, đột ngột.
- Những bệnh lý gây tổn thương mạch máu tại bánh nhau, diện tích nhau bám như: người mẹ bị bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, nhau tiền đạo.
- Khi tử cung bị giảm thể tích đột ngột, có thể gặp sau thủ thuật chọc hút nước ối trong bệnh lý đa ối, hoặc trong song thai thời điểm sau khi đã sổ thai thứ nhất.
- Chiều dài dây rốn ngắn bất thường, hoặc có thể do dây rốn quấn cổ, quấn thân nhiều vòng khiến cho dây rốn bị ngắn thứ phát.
- Do bà mẹ bị các sang chấn, va đập vào bụng mạnh.
- Những thai phụ dinh dưỡng kém, thiếu acid folic cũng là nguyên nhân gây nhau bong non.
- Thai phụ nghiện thuốc lá dễ bị nhau bong non hơn.
- Thai phụ nhiều tuổi. Nguy cơ bị nhau bong non sẽ càng cao khi thai phụ mang thai ở độ tuổi từ 35 trở lên. Hầu hết các trường hợp nhau bong non là ở thai phụ trên 40 tuổi.
- Bà mẹ mang thai đã có tiền sử bị nhau bong non ở những lần mang thai trước đó.
- Mang thai đôi hoặc đa thai: Việc nhau thai chứa nhiều hơn một thai nhi có thể khiến nhau thai bị bóc tách khỏi thành tử cung sớm trước khi thai nhi sẵn sàng chào đời.
4. Triệu chứng của nhau bong non
Mỗi thai phụ có thể có triệu chứng nhau bong non khác nhau, tuy nhiên triệu chứng phổ biến nhất là chảy máu âm đạo hoặc tình trạng co cứng tử cung (tăng trương lực quá mức).
Tình trạng chảy máu âm đạo có thể khác nhau và không phải là dấu hiệu nhận biết nhau thai đã bong tách khỏi thành tử cung bao nhiêu phần trăm.
Trong một số trường hợp, thai phụ không thấy máu ở âm đạo, bởi máu bị giữ lại giữa nhau thai và thành tử cung.
Một số triệu chứng và dấu hiệu nhận biết nhau bong non khác gồm:
- Đau bụng dưới, cơn đau đột ngột và kéo dài, đôi khi thai phụ thấy đau vật vã, muốn ngất xỉu;
- Đau lưng;
- Các cơn co tử cung kéo dài hơn và dữ dội hơn so với cơn co chuyển dạ bình thường;
- Giảm cử động của thai nhi.
4.1 Thai phụ có bị chảy máu trong suốt quá trình bong nhau thai không?
Hầu hết các trường hợp bong nhau thai sẽ thấy hiện tượng chảy máu ở âm đạo, ngoại trừ trường hợp bong nhau thể ẩn, chỉ khi sau sinh lấy nhau thai ra ngoài mới thấy một khối máu tụ nhỏ.
Khi nhận thấy xuất huyết âm đạo hoặc bất cứ triệu chứng bất thường nào khi mang thai, thai phụ cần đến ngay bệnh viện để được thăm khám, xác định chính xác nguyên nhân để được can thiệp điều trị kịp thời và hiệu quả.
4.2 Nhau bong non có nguy hiểm?
Nhau thai là cơ quan quan trọng kết nối và tiếp nhận dinh dưỡng từ mẹ truyền sang thai nhi, đảm bảo thai nhi được nuôi dưỡng liên tục đến khi chào đời. Khi nhau bị bong non, thai nhi có thể mất một phần hoặc hoàn toàn oxy và các chất dinh dưỡng, nếu không can thiệp kịp thời cả mẹ và thai nhi sẽ đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm. Cụ thể là:
Ở thai nhi:
- Sinh non: Nghĩa là thai nhi sẽ được sinh ra trước tuần thứ 37. Thống kê cho thấy, khoảng 10% trẻ sinh non là từ mẹ bị nhau bong non.
- Vấn đề phát triển ở trẻ: Trẻ sinh non có thể gặp nhiều vấn đề sức khỏe ngay sau khi sinh hoặc nguy cơ về sau.
- Thai chết lưu: Thai nhi tử vong ở trong bụng mẹ khi dưới 20 tuần tuổi thai.
Ở thai phụ:
Sốc do mất máu: Đây là biến chứng thường gặp ở thai phụ bị nhau bong non, khi máu không được truyền qua nhau thai nuôi dưỡng thai nhi mà bị mất đi. Tình trạng sốc mất máu xảy ra rất nhanh, có thể ứ lại tử cung nhiều hơn là chảy ra ngoài âm đạo, nếu không xử trí kịp thời có thể đe dọa tính mạng thai phụ.
Rối loạn đông máu: Nhau bong non có thể gây thiếu sinh sợi huyết, dẫn đến sau khi sổ thai ra ngoài, thai phụ bị chảy máu loãng không đông. Nếu tình trạng này càng kéo dài có thể gây biến chứng rối loạn đông máu càng nặng, gây mất nhiều máu và nguy hiểm đến tính mạng thai phụ. Có thể phải cân nhắc cắt tử cung để bảo toàn tính mạng sản phụ.
Vô niệu: Cần theo dõi nước tiểu liên tục để phát hiện biến chứng này. Người bệnh có biểu hiện tiểu ít, thậm chí là không có nước tiểu, đau vùng hông lưng, ure huyết tăng cao nhưng ure niệu giảm. Vô niệu phần lớn là do tình trạng sốc gây tụt huyết áp, chảy máu nhiều. Một số khác do hoại tử không hồi phục của lớp vỏ thận, tiên lượng nặng, có thể dẫn đến tử vong.
Ngoài ra, nhau bong non cũng là nguyên nhân của nhiều biến chứng nguy hiểm khác như tăng huyết áp, suy gan thận cấp, suy tuyến thượng thận… Chính vì vậy, việc theo dõi chặt chẽ thai kỳ và can thiệp xử trí kịp thời nhau bong non sẽ giúp hạn chế được nhiều biến chứng nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe và tính mạng thai phụ lẫn thai nhi.
5. Chẩn đoán và điều trị nhau bong non
5.1 Các biện pháp chẩn đoán nhau bong non
Chẩn đoán dựa vào các thể nhau bong non trên lâm sàng.
Nhau bong non thể ẩn: Thể bệnh này không có biểu hiện lâm sàng rõ ràng. Cuộc chuyển dạ thường vẫn được diễn ra bình thường, sức khỏe thai ổn định. Chẩn đoán hồi cứu khi khám bánh nhau sau sổ nhau thấy có máu cục mặt múi bánh nhau. Trường hợp này cũng có thể được phát hiện tình cờ nhờ siêu âm bánh nhau thấy có máu tụ sau nhau (thường diện bong rau ít).
Nhau bong non thể nhẹ: Các triệu chứng cũng không rầm rộ, Đôi khi có thể thấy biểu hiện chảy máu âm đạo số lượng ít. Khám bụng có thể phát hiện trương lực cơ bản cơ tử cung tăng nhẹ. Tim thai thường không có biến động hoặc có thể tăng nhẹ. Chưa có rối loạn đông máu. Có thể phát hiện thấy nhau bong non trên kỹ thuật siêu âm.
Nhau bong non thể trung bình: Trường hợp này có các biểu hiện lâm sàng khá rõ. Khám dấu hiệu sinh tồn thấy mạch nhanh, huyết áp tụt. Thai phụ có biểu hiện choáng nhẹ hoặc vừa. Tình trạng đau bụng nhiều, liên tục, cơn co tử cung cường tính. Âm đạo có máu loãng, không đông, sẫm màu. Thai nhi có biểu hiện suy thai rõ. Xét nghiệm cận lâm sàng phát hiện tình trạng rối loạn đông máu với biểu hiện của sinh sợi huyết giảm.
Nhau bong non thể nặng: Khám toàn thân thấy có các biểu hiện của tình trạng sốc mất máu nặng. Chảy máu âm đạo loãng, không đông, nhưng số lượng máu chảy qua âm đạo lại không tương xứng với biểu hiện của tình trạng mất máu toàn thân (tình trạng toàn thân biểu hiện nặng hơn so với lượng máu mất qua âm đạo). Bà mẹ thường có biểu hiện của nhiễm độc thai nghén, bụng đau liên tục, tử cung cứng như gỗ do trương lực cơ bản của cơ tử cung tăng cao liên tục. Thai nhi bị ảnh hưởng trầm trọng, thường tử vong. Bà mẹ rơi vào trạng thái rối loạn đông máu, có thể chảy máu đa tạng. Xét nghiệm sinh sợi huyết thường giảm nặng hoặc không có yếu tố sinh sợi huyết.
Cận lâm sàng:
- Xét nghiệm máu: biểu hiện thiếu máu, hồng cầu, tiểu cầu giảm, fibrinogen giảm.
- Nước tiểu: nồng độ protein niệu có thể rất cao.
- Monitoring sản khoa: phát hiện sớm tình trạng suy thai. Trên monitoring cũng biểu hiện rõ ràng tình trạng tăng trương lực cơ bản của cơ tử cung.
- Siêu âm: khảo sát vị trí bánh nhau thấy có khối máu tụ nằm giữa bánh nhau và cơ tử cung, có thể đo được diện tích bong nhau để tiên lượng tình trạng bệnh.
Chẩn đoán phân biệt nhau bong non với các tình trạng khác:
- Đau bụng, bụng căng cứng dễ nhầm với tình trạng đa ối cấp.
- Tình trạng ra máu âm đạo cần phân biệt với tình trạng rau tiền đạo.
- Dấu hiệu đau bụng, tăng trương lực cơ bản cơ tử cung, kèm ra máu tươi âm đạo cũng cũng dễ nhầm lẫn với dấu hiệu dọa vỡ hoặc vỡ tử cung.
5.2 Phương pháp điều trị nhau bong non
Khi nhau bong non xảy ra, tức là nhau thai bong tách khỏi thành tử cung sẽ không có phương pháp nào đưa nhau thai gắn kết lại tử cung được. Phụ thuộc vào tuổi thai nhi, mức độ nghiêm trọng của bong nhau, tình trạng sức khỏe của mẹ và bé mà bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị, xử trí phù hợp.
Trường hợp thai nhi chưa đủ tháng (dưới 34 tuần tuổi):
Bác sĩ sẽ chỉ định thai phụ nhập viện để theo dõi chặt chẽ đến khi thai nhi được 34 tuần. Nếu nhịp tim thai nhi bình thường, thai phụ không bị chảy máu âm đạo, bác sĩ sẽ cho thai phụ nghỉ ngơi và theo dõi hàng ngày tại bệnh viện. Đồng thời cân nhắc sử dụng thuốc tăng trưởng phổi cho thai nhi.
Tuy nhiên, nếu bong nhau thai nghiêm trọng, tính mạng thai phụ và thai nhi bị đe dọa, thai phụ cần được can thiệp sinh ngay lập tức.
Trường hợp thai nhi đủ tháng (từ 34 tuần trở lên):
Nếu quá trình chuyển dạ của thai phụ nhẹ nhàng và nhịp tim thai nhi ổn định, thai phụ có thể được sinh thường qua ngả âm đạo.
Nếu tình trạng chuyển dạ gặp khó khăn hoặc thai nhi gặp nguy hiểm, bác sĩ sẽ chỉ định sinh bằng phương pháp mổ lấy thai khẩn cấp để đưa thai nhi ra ngoài, đảm bảo tính mạng và an toàn cho cả thai phụ lẫn thai nhi.
Xử trí sau sinh:
- Nếu con còn sống thì tích cực hồi sức sơ sinh và vẫn tiếp tục tiến hành chống sốc cho mẹ.
- Do nhau bong non có thể gây ra tình trạng rối loạn đông máu tùy mức độ, thể bệnh, vì vậy cần phải theo dõi tình trạng chảy máu thời kỳ hậu sản thật tốt để xử trí hiệu quả.
- Đánh giá tình trạng suy gan, suy thận sớm cho mẹ qua các xét nghiệm kiểm tra chức năng gan, thận.
- Dự phòng và phát hiện sớm các tình trạng nhiễm khuẩn hậu sản.
Xử trí sau sinh cần dựa trên các yếu tố:
- Lượng máu mất ước tính của thai phụ;
- Tình trạng các cơ quan có nguy cơ bị ảnh hưởng khi xảy ra nhau bong non (tử cung, não, thận…).
- Tình trạng bệnh lý nền trước đó của thai phụ.
6. Phòng ngừa nhau bong non bằng cách nào?
Hiện tại chưa có biện pháp ngăn ngừa nhau bong non, chỉ có thể giảm thiểu các yếu tố nguy cơ mắc phải bằng cách:
Thai phụ cần có chế độ dinh dưỡng và nghỉ ngơi hợp lý, tránh các thói quen xấu như hút thuốc lá, sử dụng nước uống có cồn, dùng chất kích thích trong suốt quá trình mang thai.
Khi mang thai, bà mẹ cần được quản lý thai nghén tốt, khám thai định kỳ và khi có các dấu hiệu bất thường.
Phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cần hiểu biết về các dấu hiện bất thường trong thời kỳ thai nghén để chủ động đi khám và điều trị kịp thời, đồng thời, cần khám sức khỏe định kỳ để phát hiện các dấu hiệu bệnh lý toàn thân như rối loạn đông máu, tăng huyết áp… Nếu có tiền sử tăng huyết áp mạn tính hoặc tăng huyết áp thai kỳ, hãy thông báo với bác sĩ sản khoa để được hướng dẫn chăm sóc và theo dõi thai kỳ chặt chẽ.
Luôn thắt dây an toàn khi đi xe, đặc biệt là vào 3 tháng cuối thai kỳ. Nếu không may gặp chấn thương do tai nạn, té ngã hoặc có vật đập mạnh vào vùng bụng, thai phụ cần đến ngay cơ sở sản khoa gần nhất để kiểm tra tình trạng và sức khỏe thai nhi.
Nếu có tiền sử nhau bong non ở những lần mang thai trước và có kế hoạch mang thai tiếp tục, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được lên kế hoạch, chuẩn bị thật tốt để giảm thiểu nguy cơ bị bệnh ở lần mang thai này.
