Nhiễm trùng cơ hội ở người nhiễm HIV luôn là lý do bệnh nhân đến các cơ sở y tế để được khám chữa bệnh hoặc là những gợi ý để thầy thuốc phát hiện HIV...
Có tới hơn 40 hội chứng và bệnh cơ hội liên quan đến nhiễm trùng HIV, trong đó chủ yếu là các bệnh nhiễm trùng do virut, vi khuẩn, kí sinh trùng, nấm và đồng nhiễm với các virut viêm gan.
Viêm loét miệng và zona là các nhiễm trùng cơ hội thường gặp ở người nhiễm HIV.
Các nhiễm trùng cơ hội xuất hiện chủ yếu vào giai đoạn mạn tính của nhiễm trùng HIV, nhất là lúc mà tế bào T-helper cell - giúp tiêu diệt các vi khuẩn xâm nhập cơ thể (CD4) bắt đầu giảm xuống dưới 500 tế bào/mm3. Các biểu hiện da và niêm mạc là phổ biến nhất. Nguyên nhân chủ yếu là do nấm và virut. Phần lớn các bệnh da tương đối đặc hiệu với nhiễm trùng HIV và là chứng cứ của suy giảm miễn dịch. Cụ thể, khi CD4 khoảng 400 có thể xuất hiện viêm da nhầy, sẩn ngứa, nấm móng, viêm loét miệng, zona. CD4 khoảng 250 có thể xuất hiện bệnh Kaposi, Lymphoma, bệnh do Candida ở miệng, bạch sản lông ở lưỡi. Và khi CD4 xuống còn khoảng 50 - 100 xuất hiện viêm da do Herpes mạn tính, bệnh nấm da rải rác, nấm tóc. CD4 xuống dưới 50 xuất hiện u mềm lây nặng, zona, viêm da Herpes mạn tính và kháng thuốc.
Các biểu hiện hô hấp gồm những bệnh nguy hiểm do nấm như viêm phổi do Pneumocystis jirovecii (tên cũ: Carini) và lao phổi. Viêm phổi do P.jirovecii (PCP) thường gặp ở những người nhiễm chưa được sử dụng ARV hoặc không được điều trị dự phòng tiên phát bằng cotrimoxazole có CD4 dưới 200, biểu hiện bằng 3 triệu chứng: ho khan, khó thở khi gắng sức, sốt. Những trường hợp này đáp ứng điều trị tốt với cotrimoxazole liều cao.
Các biểu hiện thần kinh trung ương hay gặp là bệnh do Toxoplasma gondii, một loại kí sinh trùng với các biểu hiện lâm sàng như đau đầu khác thường (không đau như bệnh nhân hay bị trước đây), co giật, các dấu hiệu thần kinh khu trú, rối loạn ý thức. Bệnh đáp ứng tốt với điều trị bằng cotrimoxazole. Ngoài ra, nhiều tác nhân khác gây tổn thương hệ thần kinh trung ương như cryptococcus, JC virut (gây viêm não trắng đa ổ tiến triển), CMV, vi khuẩn lao, giang mai, listeria...
Nhiều kí sinh trùng, vi khuẩn, virut khác nhau gây các bệnh ở đường tiêu hóa, mắt, huyết học. Có những bệnh do kí sinh trùng có thể điều trị và dự phòng được. Nhưng cũng có những bệnh do kí sinh trùng chỉ mất đi sau khi điều trị bằng ARV có hiệu quả.
Các Mycobacterium không phải lao cũng gây bệnh nguy hiểm cho người nhiễm. Điển hình là bệnh do M.avium complex (MAC). Vi khuẩn này gây ra một bệnh cảnh đa dạng, nhiều khi rất khó phân biệt với bệnh lao do M. tuberculosis.
Đồng nhiễm các virut viêm gan B và C ngày càng trở thành một vấn đề lớn đối với người nhiễm HIV. Khoảng 30% người nhiễm HIV đồng nhiễm với virut viêm gan B, 60 - 70% hoặc hơn đồng nhiễm với virut viêm gan C (HCV). Trong đồng nhiễm HIV, HCV người ta thấy tải lượng virut của HCV tăng nhiều hơn, nhanh tiến triển tới xơ gan hơn so với người nhiễm HCV đơn độc. Suy gan chiếm tới 16% nguyên nhân gây tử vong người đồng nhiễm HIV, HBV. Đồng nhiễm HIV và các virut viêm gan gây khó khăn lớn cho việc lựa chọn ARV khi khởi động điều trị. Ngày nay ở những nước phát triển, việc điều trị bằng ARV được khởi động sớm hơn ở những người có viêm gan B và C thể hoạt động.
BS. Ngô Việt Hùng
