Bệnh quai bị rất dễ lây qua đường hô hấp khi nước bọt của người nhiễm bệnh phát tán ra ngoài không khí khi nói chuyện, ho, hắt hơi. Sau khi vào cơ thể, virus sẽ bám vào niêm mạc mũi, miệng, kết mạc, sau đó theo đường máu xâm nhập nội tạng và gây các triệu chứng bệnh. Người bệnh có thể lây cho người khác trước cả khi biết mình mắc bệnh, khoảng 1 tuần trước khi tuyến mang tai sưng lên, kéo dài đến 2 tuần sau khi thấy sưng tuyến mang tai, 2 ngày trước khi viêm tuyến mang tai là thời gian lây mạnh nhất. Bệnh dễ phát thành dịch vào mùa đông xuân, ở những nơi tập trung đông người như nhà trẻ, trường học, khu tập thể...
Các triệu chứng và biến chứng do bệnh quai bị
Trước khi phát bệnh 1-2 ngày, trẻ sẽ cảm thấy khó chịu trong người. Trẻ khởi phát bệnh bằng triệu chứng sốt từ 38-39 độ C, kéo dài trong 3-4 ngày, mệt mỏi, ăn ngủ kém, nhức tai, đau đầu, cảm giác ớn lạnh, sợ gió. Sau sốt 24-28 giờ, xuất hiện triệu chứng viêm tuyến mang tai, lúc đầu chỉ sưng một bên, sau 1-2 ngày sưng tiếp bên kia, thường sưng cả 2 bên, ít khi sưng 1 bên. 2 bên sưng không đối xứng, 1 bên sưng to, 1 bên sưng nhỏ. Khi tuyến mang tai sưng to có thể làm mất rãnh trước và sau tai gây biến dạng mặt, mặt phình to, cằm xệ, cổ bành. Da vùng tuyến mang tai bị sưng căng, bóng, không đỏ, sờ nóng, đau, ấn không lõm. Trẻ đau hàm khi há miệng, khi nhai, nuốt, cảm giác đau lan ra tai, họng viêm đỏ, sưng hạch góc hàm.
Virus quai bị ngoài gây viêm tuyến nước bọt còn có thể biến chứng gây viêm ở những cơ quan khác như:
Viêm tinh hoàn có thể gặp trong quai bị, đặc biệt là những trẻ trong tuổi dậy thì. Viêm tinh hoàn có thể xuất hiện 1-2 tuần sau khi sưng tuyến mang tai hoặc xuất hiện đơn độc không kèm sưng tuyến mang tai. Bệnh nhân sốt cao trở lại, thỉnh thoảng có rét run, đau nhức đầu, buồn nôn, nôn. Tinh hoàn bị sưng đau, to gấp 3-4 lần bình thường, da bìu đỏ, mào tinh hoàn đôi khi cũng sưng to. Bệnh nhân thường sưng một bên tinh hoàn nhưng một số trường hợp có thể sưng cả hai bên. Sau 4-5 ngày thì bệnh nhân sẽ hết sốt nhưng sau khoảng 2 tuần, tinh hoàn mới hết sưng.
Viêm não do quai bị biến chứng với các biểu hiện như: sốt cao, đau đầu, nôn, co giật, rối loạn ý thức, cứng cổ, có thể xảy ra đơn độc hoặc sau khi viêm tuyến nước bọt 3-10 ngày.
Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng bệnh quai bị hiệu quả. Ảnh: Trần Minh
Viêm tụy cấp: Thường xảy ra vào tuần thứ hai (từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 10) khi tình trạng sưng tuyến mang tai đã giảm. Bệnh nhân quai bị triệu chứng trong viêm tụy cấp là sốt trở lại, đau thượng vị, đầy bụng, chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy...
Các bệnh lý khác có thể gặp do quai bị là: viêm buồng trứng, viêm cơ tim, viêm đa khớp, viêm tuyến giáp bán cấp, viêm phổi...
Tiêm chủng để phòng bệnh
Khi trẻ có các dấu hiệu của bệnh quai bị, cha mẹ cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được khám và điều trị theo chỉ định của bác sĩ. Bệnh quai bị hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, điều trị bệnh chủ yếu là nghỉ ngơi, điều trị triệu chứng và chăm sóc cơ thể... Trẻ cần được cách ly, không dùng chung các vật dụng như khăn mặt, bát đũa, bàn chải đánh răng, chườm ấm bên má bị sưng có thể giúp trẻ giảm đau. Không được đắp lá, bôi vôi vào vùng bị sưng vì có thể gây bỏng da, làm tăng nguy cơ bội nhiễm. Cho trẻ uống nhiều nước, sữa, nước hoa quả để bù nước và giúp trẻ hạ nhiệt độ. Cho trẻ ăn những thức ăn lỏng dễ nuốt như cháo, súp... Đặc biệt, trẻ cần nằm nghỉ ngơi, đi lại nhẹ nhàng, không được chạy nhảy nô đùa vì có thể làm nặng hơn biến chứng ở tinh hoàn.
Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng ngừa quai bị ở trẻ em một cách chủ động, hiệu quả. Vắc-xin quai bị thường ở dạng vắc-xin phối hợp sởi-quai bị-Rubella giúp ngừa 3 bệnh nguy hiểm trong chung 1 mũi vắc-xin. Trẻ cần được tiêm đủ 2 mũi vắc-xin để có được hiệu quả bảo vệ tốt nhất.
