Đau thắt ngực là một cảnh báo rất hữu hiệu, triệu chứng điển hình của thiếu máu cơ tim. Nhưng trong một số trường hợp, tình trạng này không có những dấu hiệu lâm sàng kinh điển. Vì thế có những bệnh nhân bị thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Vì sao thiếu máu cơ tim thường gây đau thắt ngực?
Đau thắt ngực là một biểu hiện của thiếu máu cơ tim và là hậu quả của sự mất cân bằng giữa nhu cầu ôxy của cơ tim và sự cung cấp ôxy cho cơ tim qua dòng máu được đưa đến bởi hệ thống động mạch vành. Nguyên nhân hay gặp nhất của thiếu máu cơ tim là do xơ vữa động mạch vành, co thắt động mạch vành và huyết khối trong động mạch vành. Huyết khối trong động mạch vành đặc biệt hay gặp ở các bệnh nhân có hội chứng động mạch vành cấp như là nhồi máu cơ tim cấp và cơn đau thắt ngực không ổn định. Tăng tiêu thụ ôxy của cơ tim hay thiếu máu cơ tim do tăng nhu cầu, giảm cung cấp ôxy cho cơ tim hay hệ thống động mạch vành cung cấp máu không đủ (thiếu máu do cung cấp), hoặc kết hợp hai nguyên nhân đó có thể gây ra cơn đau thắt ngực.
Xơ vữa động mạch, động mạch vành bị hẹp sẽ gây ra tình trạng thiếu máu nuôi dưỡng cơ tim.
Đau thắt ngực là một cảnh báo rất hữu hiệu, nhưng nó thường quá nhạy cảm. Những kích thích đau xuất phát từ trong cơ tim và kích thích những đầu dây thần kinh tự do ở trong hoặc gần các mạch máu nhỏ. Các xung động đi theo sợi thần kinh hướng tâm không myelin hóa qua 5 hạch giao cảm ngực trên đến các tế bào của sừng lưng và qua hệ thống đồi não - cột sống của đồi não và sau đó đến vùng vỏ não.
Thiếu máu cơ tim thầm lặng có thể xảy ra với ai?
Các cơn thiếu máu cơ tim không triệu chứng có thể xuất hiện ở các bệnh nhân bị bất kỳ một hội chứng thiếu máu cơ tim nào và có thể quan sát thấy ở các bệnh nhân hoàn toàn không có triệu chứng hay ở người có khó chịu ở ngực với một số cơn thiếu máu. Tỷ lệ mắc những cơn thiếu máu cơ tim thầm lặng khoảng 40% ở những bệnh nhân đau thắt ngực ổn định mạn tính và ở những người có tiền sử bệnh không ổn định. Tỷ lệ bị thiếu máu cơ tim thầm lặng gặp ở những người có bệnh động mạch vành nặng ước tính khoảng 5%.
Tỷ lệ mắc bệnh thiếu máu cơ tim thầm lặng thực sự rất khó xác định và rõ ràng là sẽ phụ thuộc vào tuổi và sự có mặt cũng như mức độ trầm trọng của bệnh động mạch vành. Người mắc bệnh động mạch vành thường gặp những cơn thiếu máu cơ tim thầm lặng hơn là những cơn thiếu máu có biểu hiện đau thắt ngực.
Đau thắt ngực là một triệu chứng điển hình của thiếu máu cơ tim.
Nguyên nhân gây thiếu máu cơ tim thầm lặng
Cơn thiếu máu cơ tim có triệu chứng đau thắt ngực thường có mức độ thiếu máu và những kích thích có hại trầm trọng hơn cơn thiếu máu cơ tim không có triệu chứng. Có sự tương đồng giữa thời gian và mức độ trầm trọng của cơn thiếu máu với sự xuất hiện triệu chứng đau thắt ngực ở bệnh nhân đau thắt ngực ổn định mạn tính. Các cơn thiếu máu cơ tim có triệu chứng đau thắt ngực thường kéo dài hơn một chút và tần suất có đoạn ST chênh xuống nhiều hơn những cơn thiếu máu cơ tim thầm lặng.
Một nguyên nhân khác làm cơn đau không xuất hiện khi thiếu máu cơ tim là do hệ thần kinh. Bệnh thần kinh làm ảnh hưởng đến thần kinh cảm giác hướng tâm thường gặp ở một số bệnh, đặc biệt là bệnh nhân đái tháo đường. Sự thay đổi về kích thích đau trong hệ thống thần kinh trung ương có thể đóng vai trò quan trọng làm thay đổi sự biểu hiện của cơn đau thắt ngực do thiếu máu. Các yếu tố tâm lý hay văn hóa có thể ảnh hưởng đến sự nhận thức đau. Bệnh nhân có các cơn thiếu máu cơ tim thầm lặng dường như có ngưỡng gây đau cao hơn và dung nạp với kích thích đau tốt hơn những người có triệu chứng đau thắt ngực. Do vậy, việc dẫn truyền của các tín hiệu đau trong hệ thống thần kinh trung ương góp phần vào sự thay đổi ngưỡng đau hay làm triệu chứng đau thắt ngực không xuất hiện. Các bệnh nhân đái tháo đường có một tỉ lệ khá cao bị nhồi máu cơ tim thầm lặng.
Co thắt động mạch vành đóng góp lớn vào thiếu máu cơ tim thầm lặng: Thiếu máu gây ra bởi tăng nhu cầu ôxy do gắng sức thường là thầm lặng.
Điều trị thiếu máu cơ tim thầm lặng thế nào?
Hầu hết các thuốc và chiến lược can thiệp làm giảm triệu chứng thiếu máu sẽ làm giảm thiếu máu cơ tim không triệu chứng. Các số liệu sẵn có từ các nghiên cứu lâm sàng ban đầu điều trị thiếu máu cơ tim thầm lặng trong đau thắt ngực ổn định đã được tổng kết gần đây. Nitroglycerin có hiệu quả cao, thuốc chẹn bêta giao cảm đôi khi cho thấy có hiệu quả hơn thuốc chẹn kênh canxi. Thuốc chẹn kênh canxi có thể có hiệu quả cao nhất trong phòng ngừa thiếu máu xuất hiện với tần số tim thấp hơn, bởi co thắt động mạch vành có thể là yếu tố nổi trội trong tình huống này. Với bệnh nhân bị thiếu máu cơ tim do bệnh động mạch vành, gánh nặng thiếu máu toàn bộ và không chỉ các triệu chứng có thể là mục tiêu điều trị phù hợp hơn.
PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn
