Gần đây, ngành Y tế ban hành quyết định xây dựng các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GPP (Good pharmacy practice-Thực hành tốt nhà thuốc) như là một điều kiện bắt buộc đối với các nhà thuốc. Điều đáng nói là, quyết định này có hiệu lực cho tất cả nhà thuốc Đông dược lẫn Tây dược. Thế nhưng, người ta dường như quên các các nhà thuốc Đông dược mà chỉ nhớ đến nhà thuốc Tây... Vậy có hay không nhà thuốc Đông dược đạt chuẩn GPP? Và có nên đẩy nhanh tiến độ xây dựng những nhà thuốc Đông y đạt chuẩn GPP hay không?
Lâu nay dư luận thường nhắc đến những phòng mạch, nhà thuốc Đông dược (bao hàm cả phòng mạch theo đặc thù của ngành Y học cổ truyền) xập xệ với diện tích nhỏ hẹp, thuốc không được bảo quản chu đáo, bị mối mọt, thậm chí lẫn với… phân chuột! Kết quả của các cuộc thanh tra gần đây cho thấy, phần lớn các nhà thuốc Đông y không chú trọng đến khâu bảo quản chất lượng dược liệu, thuốc không rõ nguồn gốc chiếm tỷ lệ khá lớn. Nhưng dư luận xã hội chưa nhắc đến nhiều những nhà thuốc đạt chuẩn GPP, trước cả khi có quyết định của Bộ Y tế ban hành về tiêu chuẩn này.
 Ảnh minh họa. |
Ấn tượng đầu tiên là phòng mạch rộng rãi, chừng 80m2, nền lát gạch trắng sạch bóng, được chia làm hai phần. Bên ngoài là kệ thuốc và nơi bốc thuốc, bên trong là nơi bắt mạch khám chữa bệnh. Ở phòng ngoài có một dãy ghế cho bệnh nhân ngồi đợi, khách được chủ nhà mời nước trà. Nhưng ấn tượng mạnh mẽ nhất là những keo (lọ), hộc, thùng… thuốc xếp ngay ngắn trên 2 cái kệ bề thế. Hai cái kệ này gồm khoảng 120 cái keo, 60 hộc, 30 thùng… Trong ngăn kéo của bàn bốc thuốc còn có những cái hũ nhỏ. Tất cả đều có dán nhãn ở bên ngoài, cả tiếng Hán lẫn tiếng Việt. Có thể kể, trong keo đựng bán hạ, xạ can, bối mẫu, mộc hương, binh lang, thương truật… Các hộc có: long đảm thảo, sài hồ, thạch hộc, tạo giác thích, bạch mao căn, bạch tật lê… Thùng chứa những: bán chi liên, nhân trần, bồ công anh, hoắc hương, tử tô diệp… Các hũ gồm các dược liệu dạng bột: bạch phàn, long cốt, một dược, hoạt thạch… Ngoài ra, nhà thuốc còn có tủ lạnh để bảo quản các loại thuốc cần ở trong điều kiện nhiệt độ thấp và ổn định. Điều này phù hợp với tiêu chuẩn GPP về nhiệt độ bảo quản thuốc và phù hợp với Đông dược, vì không phải loại nào cũng cần bảo quản dưới 30oC như tân dược.
Lương y Hoàng Đắc Trung giải thích: “Các keo do tôi đặt riêng để đựng những thứ thuốc thường dùng cho bệnh nhân và đã qua bào chế. Những thứ thuốc này đựng trong lọ thủy tinh trong suốt nên người bệnh có thể thấy được và nhà thuốc có thể trình diễn được kỹ thuật bào chế của mình đạt tới đẳng cấp nào. Thuốc trong hộc là những thứ thuốc phải dùng liều lượng nhiều hơn ở trong keo. Thuốc ở thùng là những loại lá, thường dùng với số lượng lớn nên không thể đựng ở trong hộc hay keo…”.
Phòng mạch Hoàng Kỳ có nơi để bào chế, phơi và bảo quản thuốc. Bào chế một loại thuốc phiến chẳng hạn, nhân viên bào chế ra các nong phải đánh dấu theo thứ tự 1, 2, 3… không được trộn lẫn thứ bào, thái trước với thứ sau, nhằm tránh thứ dược liệu đã khô đạt tiêu chuẩn lẫn vào với thứ chưa đạt. Thuốc thô khi nhập kho đều có ghi ngày tháng, số lượng nhập, khi xuất kho để bào chế cũng ghi rõ ngày tháng, số lượng… và khi nhập kho trở lại cũng thế. Đây là những việc làm nhằm bảo quản thuốc được lâu mà ít có nhà thuốc Đông y nào thực hiện được. Được biết, nhà thuốc Hoàng Kỳ trước đây là nơi để các sinh viên trường Tuệ Tĩnh, Viện Y học cổ truyền TP.HCM, đến tham quan học tập.
Một lương y lão làng cho biết: “Thường những thầy thuốc chưa có kinh nghiệm sẽ ra mua thuốc bào chế ở ngoài chợ về dùng chỉ chú ý đến giá cả, chứ chưa chú ý đến cách bào chế dẫn đến bị hớ và chất lượng thuốc không đảm bảo. Thí dụ, khi mua xuyên khung mà gặp phải thứ người bán bào chế nó bằng cách tẩm mật mía, phơi âm can (trong bóng râm) coi như lỗ lớn. Vì, bào chế bằng cách này 1kg nguyên liệu cho ra 1kg thành phẩm. Qua một thời gian, số thuốc này từ 1kg sẽ ngót lại chỉ còn 7-8 lạng, nước có trong nguyên liệu sẽ bốc hơi. Như vậy, người mua sẽ bị lỗ còn bệnh nhân phải sử dụng thuốc không đảm bảo chất lượng”. Hiện nay, đa số các nhà thuốc Đông y chưa có nơi bào chế, phải phụ thuộc vào chợ thuốc nên chất lượng không đồng đều và không đảm bảo. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới điều này, trong đó có lý do là nhiều nhà thuốc không đủ mặt bằng để làm nơi chế biến. Vì vậy, lương y Hoàng Đắc Trung mong muốn nhà nước, hoặc tư nhân, xây dựng những công ty chuyên bào chế dược liệu sạch, đạt tiêu chuẩn cho các phòng mạch Đông y. Các phòng mạch từ đó sẽ dựa theo tiêu chuẩn GPP để bảo quản thuốc một cách tốt nhất. Bởi, thuốc ngay từ khi mua về đã không đảm bảo chất lượng thì “kế hoạch GPP” sẽ bị phá sản từ trong trứng nước.
Cả nước hiện có khoảng 10.000 nhà thuốc và có khoảng 30.000 quầy, đại lý thuốc nhưng hiện mới chỉ có khoảng 200 nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GPP mà toàn thuốc về tân dược. Việc xây dựng nhà thuốc tân dược đạt GPP đã khó, xây dựng nhà thuốc (phòng mạch) Đông y đạt tiêu chuẩn còn khó bội phần. Hy vọng nhà thuốc Hoàng Kỳ như là một hình mẫu để những ai quan tâm đến vấn đề GPP của Đông y tham khảo.
Bài và ảnh NGUYỄN HƯNG