Hoàng Tố Nguyên là nhà thơ Nam Bộ tập kết ra Bắc vào năm 1954. Thời gian đầu, khi anh “ngồi” ở báo Văn nghệ, lớp trẻ chúng tôi ít dám lai vãng, coi nơi đó như “thánh đường” của văn học, bởi ở đó có Xuân Diệu, có Chế Lan Viên, có Tế Hanh... - những cái tên vang vang mà chúng tôi thuộc thơ họ từ nhỏ. Hoàng Tố Nguyên là tác giả mới xuất hiện, về sau chúng tôi mới được đọc tập thơ Gò Me của anh. Nhưng khi anh về báo Ðộc lập thì lại khác, đó là tờ báo của chúng tôi...
 Nhà thơ Hoàng Tố Nguyên. |
Ngoại hình của anh cũng rất đặc biệt: anh bị hỏng một chân từ nhỏ, phải chống đôi nạng nhưng thể lực rất sung mãn. Khi cần, anh có thể đu từng bước dài, một chân mà đi nhanh hơn chúng tôi. Khi cần, chiếc nạng tay phải trở thành vũ khí. Anh chưa đánh ai, nhưng thẳng tính, đôi lúc nổi nóng, hay quát lớn, dỗ cây nạng rầm rầm xuống sàn lát gỗ, có vụ rắc rối nào ngoài phố, chỉ vài câu can thiệp của anh là êm. Khó hình dung con người bặm trợn ăn to nói lớn như vậy lại là người viết những dòng thơ đau đáu với quê hương Gò Công mà không biết khi nao anh mới được trở về:
Quê tôi đó, mặt trông ra bể
Đốm hải đăng tắt lóe đêm đêm
Con đê cát đỏ, cỏ viền
Leng keng nhạc ngựa ngược lên chợ Gò
(Gò Me, 1957)
Còn những câu thơ tình thì quá chừng da diết và hào sảng:
Anh từng ngắm em lặng lẽ
Với tâm tình của trẻ mồ côi
Trong tay có cả đất trời
Vẫn chưa có trái tim người cạnh bên
(Quê chung, 1962)
Chúng tôi hình dung ra quê anh qua những cảnh anh miêu tả:
Ruộng Gò Công cò bay thẳng cánh
Ao Gò Me nước gánh không vơi
từ những tên đất, cách gọi cũng rất Nam Bộ, của một thời khai hoang lập ấp, chỉ lấy những đặc điểm thiên nhiên hoang dã ra mà đặt tên:
Ông Trương... Đám lá tối trời đánh Tây
Còn anh thì tiếp xúc với miền Bắc một cách nôn nóng, muốn đi bất cứ đâu, đi thực tế vùng mỏ, lê đôi nạng vào các hầm lò, về các hợp tác xã nông nghiệp:
Tôi về Vũ La cạn bát chè xanh
Lót mảnh mo cau ngồi giữa sân đình
Chưa có chuyến đi xa thì anh la cà giang hồ vặt quanh quanh ngoại vi Hà Nội, Hà Đông. Anh may mắn có chúng tôi, chúng tôi may mắn hơn bởi những cuộc đàm đạo văn chương xen những chuyện vui nổ trời. Những bài thơ, câu thơ mới viết được đọc cho nhau nghe và được khen, được phang thẳng cánh, để tước đi những kể lể rườm rà, những cảm hứng nóng vội... Nơi gần, anh thích lui tới nhất là bãi Giữa sông Hồng, có nhà anh Thanh Hào. Không gì thú bằng chỉ mươi phút đạp xe, đến giữa cầu Long Biên, đến cái thang khá dốc xuống bãi Giữa, chúng tôi đặt cái yên xe trên vai mà leo xuống, họ Hoàng thì khéo léo đu từng bậc bằng đôi nạng. Ít phút sau, chúng tôi đã ở giữa một cảnh sắc nông thôn yên bình, có tiếng gà nhảy ổ, có tiếng chào mào đối đáp nhau trên bụi ớt đỏ au. Mấy con lợn nuôi thả tự do ủn ỉn ngay chân khách. Về đêm, mấy đứa chúng tôi cùng anh ngồi trên bãi cát giữa trời trăng sáng, nhâm nhi chén rượu với mấy củ lạc... hoặc mấy bắp ngô nếp non do chính vợ chồng chủ nhân gieo trồng giữa gió sông Hồng lộng thổi. Có hồi, anh còn được hấp dẫn bởi cô em gái hiền hậu của chủ nhân (cũng bị tật ở chân) mà chúng tôi ngây thơ cứ định vun vào cho anh mà không hiểu rằng hạnh phúc là sự bù đắp những thiếu hụt cho nhau chứ không phải hợp nhau ở những thiếu hụt! Chúng tôi nhanh chóng gạt ngay ý đồ đó để ít lâu sau anh có được cô Sa mạnh mẽ, đảm đang ở Hương Canh mà anh luôn âu yếm gọi cả trong thơ là Em Sa (chúng tôi nhái là Elsa của nhà thơ). Ở Hà Nội, kèm anh đi thường có Băng Sơn, Tạ Vũ, Lữ Giang, Nguyễn Hà, Vân Long... rồi thi thoảng mấy đàn anh Quang Dũng, Trần Lê Văn, Ngô Quân Miện. Ở Hà Đông thì có họa sĩ Lai Vu, Bế Kiến Quốc gày nhom kẽo kẹt đèo anh lang thang khắp các huyện Phúc Thọ, Ba Vì, thị xã Sơn Tây...
Hành trình trong cuộc sống, tôi cũng bôn ba tỉnh này tỉnh khác như anh, nhưng có sự trùng hợp đặc biệt là hai chúng tôi cùng công tác ở báo Độc lập, ở Ty Văn hóa Hà Tây với thời gian lệch nhau: Anh thì làm báo Độc lập, chán lại xin vào Hà Tây làm cán bộ phong trào, chán rồi lại đòi chuyển về Thái Bình cũng với công việc đó. Tức là anh đi một vòng cung từ Thủ đô ra vùng biển, chặng dừng giữa đường là Ty Văn hóa Hà Tây, tôi lại từ biển (Hải Phòng) về Thủ đô, điểm dừng là Ty Văn hóa Hà Tây đến dăm năm. Vậy là chúng tôi đi ngược đường đời của nhau, trong khi vẫn cùng một con đường thơ, cùng một nghề biên tập!
Có lần, tôi về Hà Tây thăm chỗ làm việc của anh, cũng là thăm dò, “dọn đường” để thay chân anh khi biết anh định rời đi Thái Bình. Hôm đó, tôi gặp đúng lúc anh đang bị “tra tấn” bởi một vè sĩ địa phương. Nguyên ông này viết được một bản trường ca Ta đi đắp đê, đưa đến Ty Văn hóa đòi in để phục vụ kịp thời nhiệm vụ đi dân công của tỉnh. Mấy hôm trước, bản thảo đã được trả lời không in được. Tác giả không chịu, đòi phải được đọc cho nhà biên tập nghe, xem yếu chỗ nào thì sửa chỗ đó. Hoàng Tố Nguyên đã tìm cớ thoái thác. Nhưng đến hôm nay, tác giả đem theo một vệ sĩ to con, mặt mũi căng thẳng như sẵn sàng gây gổ, đòi nhà biên tập phải nghe bằng được... hàng nghìn câu... vè. Cực chẳng đã, mọi người khuyên họ Hoàng nên thực hiện khổ nhục kế, cứ lặng mà nghe hết rồi tìm cớ thoái thác sau. Tôi đến đúng lúc nhà thơ đang thọ nạn nghề nghiệp, mặt mũi khó đăm đăm vờ nghe chăm chú. Đại loại tôi nghe được những câu như: Đắp đê thì phải tiến lên/ Tiến lên là phải tiến lên hàng đầu/ Hàng đầu là đứng ở đâu? Hàng đầu là đứng trên đầu chứ sao!... Gã vệ sĩ đứng ngay sau lưng Hoàng Tố Nguyên, hai tay nổi bắp khoanh lại trước ngực như sẵn sàng đè dí anh xuống nếu anh có ý định đứng lên... Biết không có cách nào cứu được anh, tôi chạy thoát thân sang phòng làm việc của bác Trần Lê Văn cạnh đó. Một hồi lâu sau, nghe tiếng nạng lộc cộc, tôi biết cuộc bình vè đã kết thúc, không rõ anh thoát ra bằng cách nào, nhưng tác giả và vệ sĩ đã hết căng thẳng, có lẽ đọc hết được tác phẩm của mình cho ông nhà thơ nghe là tác giả đã hả lòng... Thấy chúng tôi ngó ra, Hoàng Tố Nguyên kẹp cái nạng vào nách, vái dài một vái sau lưng khách. Bất đồ, gã vệ sĩ quay lại, chúng tôi tái mặt lo cho họ Hoàng, nhưng may quá, gã vệ sĩ chỉ cau mặt, hẳn là gã thấy mục đích chính của đại ca đã đạt được, chẳng cần gây sự làm gì...
Sinh ngày 30/8/1928 tại xã Bình Ân, huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang, tên khai sinh là Lê Hoằng Mưu, Hoàng Tố Nguyên chỉ sống ở quê Gò Công vào những năm thơ ấu. 17 tuổi, tham gia Cách mạng Tháng Tám 1945 tại Sài Gòn. Cho đến 1954, anh là ủy viên thường trực Ban đại diện văn nghệ Nam Bộ, hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam (1957).
Sau ngày giải phóng Sài Gòn 2 tháng, chưa kịp thu xếp trở lại quê nhà, anh đã bị bạo bệnh, rồi mất (tại Thái Bình), để lại người vợ góa và 3 đứa con thơ.
Nhà thơ Chế Lan Viên đã định vị về anh trong lời đề tựa tập Từ thương đến nhớ: “Trong mấy nhà thơ Nam Bộ tập kết ra Bắc hồi ấy, phải nói rằng anh là một trong mấy người có tài hơn cả... Lần đầu tiên khi thơ anh xuất hiện ở Thủ đô, nó đã được nhiều người yêu mến và giới sành thơ trân trọng”.
Với tôi, Hoàng Tố Nguyên là một người bạn thơ đậm đặc chất Nam Bộ duy nhất, một người anh phóng khoáng, cởi mở, chân tình, hết mình với bạn bè, cuộc sống...
Vân Long