Cuối năm 2017, dư luận hết sức bất ngờ trước sự việc một chủ đầu tư tại Hà Nội có văn bản gửi UBND thành phố đề nghị được phá dỡ cụm công trình gồm 3 tòa nhà với 150 căn hộ TĐC để xây dựng nhà thương mại. Lý do được đơn vị này đưa ra là bởi công trình được xây dựng từ hơn 10 năm trước, nay đã xuống cấp, không còn phù hợp với nhu cầu hiện tại của người dân. Đây có thể coi là một thí dụ điển hình về những bất cập trong việc xây dựng và quản lý nhà TĐC.
Trong khi không ít người dân bị giải phóng mặt bằng phục vụ cho xây dựng, phát triển đô thị đang rất cần nhà ở, hàng loạt dự án phải án binh bất động vì chưa kịp triển khai chỗ TĐC thì lại mọc lên những tòa nhà xây xong để không, mặc cho cỏ dại xâm lấn. Lại thiếu duy tu, bảo dưỡng nên những công trình này ngày càng hư hỏng, xuống cấp. Vì vậy, khi được đem ra sử dụng đều bị người dân từ chối hoặc phản ứng gay gắt. Một thí dụ điển hình là chung cư 4A phố Tạ Quang Bửu cao 20 tầng với gần 160 căn hộ, nằm sát đường Đại Cồ Việt (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) được xây dựng hơn 10 năm và dù được đánh giá là thuộc “khu đất vàng” vẫn đóng cửa im ỉm nhiều năm qua, chưa bàn giao cho dân. Việc này thể hiện sự lãng phí và bất cập.
Cũng chung cảnh ngộ công trình xây xong phải “đắp chiếu” là khu TĐC Bình Khánh (nằm trong khu đô thị Thủ Thiêm, phường Bình Khánh, quận 2, TP. Hồ Chí Minh). Dù có vị trí tương đối đắc địa, nhưng đến nay mới chỉ lác đác người về ở, trong khi trên thị trường đã xuất hiện những thông tin rao bán như nhà thương mại với giá bán lên đến 30-40 triệu đồng/m2. Ngoài thiệt hại về vật chất ở các công trình bị bỏ hoang thì những thiệt hại liên quan vấn đề an sinh xã hội và trật tự đô thị chắc chắn còn lớn hơn...
Liên quan hiệu quả của các dự án TĐC tại TP. Hồ Chí Minh, vừa qua, Kiểm toán Nhà nước công bố, trong đó khẳng định TP. Hồ Chí Minh đang lãng phí hàng nghìn tỷ đồng với hơn một nửa số lượng quỹ nhà đất TĐC dôi dư, một số dự án có thời gian đầu tư kéo dài, việc bố trí TĐC chậm (thậm chí một số dự án không bố trí được), chi phí vận hành cao, hiệu quả thấp, gây lãng phí... Còn tại Hà Nội, theo số liệu của Công ty Quản lý và phát triển nhà Hà Nội hiện đang có hơn 1.000 căn hộ TĐC bị bỏ trống, trong đó 724 căn đã có quyết định của UBND thành phố song người dân chưa đến làm thủ tục, 376 căn hộ chưa bố trí TĐC thuộc các khu chung cư được tiếp nhận từ năm 2003 trở lại đây…
Nhiều ý kiến cho rằng, nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ việc các nhà TĐC đang sống bằng “bầu sữa ngân sách”. Cụ thể trung bình mỗi năm Hà Nội cần từ 1.500-2.000 căn hộ TĐC, tương đương với hơn 2.000 tỷ đồng, số tiền trên được trích từ ngân sách dành cho đầu tư xây dựng. Chủ đầu tư nhận công trình, hoàn thiện xong và bàn giao cho Nhà nước, trách nhiệm quản lý và vận hành công trình sau đầu tư chưa được đặt ra. Vì vậy, không ít chủ đầu tư đã thiếu trách nhiệm với công trình sau khi bàn giao. Nhà TĐC vì vậy cũng vô hình trung bị mang tiếng xấu, người dân không yên tâm khi dọn đến ở, tỷ lệ nhận nhà chỉ đạt mức thấp.
Phải thừa nhận một thực tế là chất lượng xây dựng tại nhiều công trình TĐC hiện đang ở mức thấp, công tác quản lý ở các khu TĐC bị thả nổi; điều kiện hạ tầng phục vụ các khu TĐC như hệ thống đường, trường học, chợ... thiếu hoặc không bảo đảm gây không ít khó khăn cho người dân trong sinh hoạt. Đó cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến người dân luôn phải đắn đo, cân nhắc khi quyết định dọn về sinh sống trong các căn hộ TĐC.
Thời gian tới, việc thu hút đầu tư, tiến hành các dự án được Nhà nước phê duyệt cũng như việc mở mang, chỉnh trang đô thị tiếp tục được triển khai ở nhiều địa phương. Sẽ có nhiều khu dân cư cần phải giải tỏa để ưu tiên xây dựng các công trình công cộng và phát triển đô thị. Các dự án TĐC cần phải tiếp tục để bảo đảm chỗ ở cho người dân. Tuy nhiên, để các dự án này thật sự phát huy hiệu quả, đòi hỏi cần thay đổi mạnh mẽ cách vận hành, quản lý trong thực hiện chính sách TĐC. Chất lượng xây dựng nhà ở TĐC cần được nâng cao để từng bước xóa bỏ quan niệm nhà TĐC là nhà chất lượng thấp, khiến người dân hoang mang, lo lắng. Khi nhà TĐC còn bị bỏ hoang thì hàng nghìn tỷ đồng còn bị lãng phí. Băn khoăn này xin dành cho các cấp có trách nhiệm.
