Nổi mề đay xảy ra khi cơ thể phản ứng với các tác nhân gây dị ứng. Khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng, histamin và các chất trung gian được giải phóng, làm các mạch máu giãn nở và dịch thoát ra ngoài, tích tụ dưới da, gây phù cấp hoặc phù mạn tính ở trung bì khiến da sưng đỏ và ngứa.
1. Các nguyên nhân nổi mề đay thường gặp
Bệnh mề đay là phản ứng của các mao mạch dưới da và niêm mạc trước các tác nhân dị ứng từ bên trong hoặc bên ngoài cơ thể, gây phù tại chỗ, khiến da phồng lên kèm theo triệu chứng ngứa ngáy khó chịu. Tình trạng nổi mề đay có thể xuất hiện ở một vùng da hoặc nhiều khu vực khác nhau.
Mề đay được chia thành hai loại: mề đay cấp tính (kéo dài không quá 6 tuần) và mề đay mạn tính (kéo dài trên 6 tuần), có thể kéo dài hàng tháng hoặc hàng năm.
Bệnh có thể xảy ra ở bất cứ ai nhưng thường gặp hơn ở phụ nữ độ tuổi 40–60. Hầu hết các trường hợp (80–90%) không tìm được căn nguyên cụ thể. Căn nguyên của mề đay rất phức tạp; trên cùng một người bệnh có thể tồn tại nhiều yếu tố gây bệnh kết hợp.
Các nguyên nhân thường gặp gồm:
- Mề đay thông thường:
- Do thức ăn: Nhiều thực phẩm có thể gây mề đay như sữa, trứng, cá biển, tôm cua, sò ốc, phô mai, đồ hộp, mắm, tương, chao, sô-cô-la, đồ uống lên men (rượu, bia), cà chua, cải xoong, dưa chuột, khoai tây… Ngay cả các thức ăn "lành tính" cũng có thể gây mề đay.
- Do thuốc: Tất cả các loại thuốc và đường dùng đều có thể gây mề đay. Thường gặp nhất là nhóm beta-lactam, tiếp theo là cyclin, macrolid, chloramphenicol. Các thuốc chống viêm không steroid, vitamin, vaccine, huyết thanh, thuốc sốt rét, thuốc ức chế men chuyển… đều có thể gây bệnh. Thậm chí glucocorticoid, prednisolon, dexamethason và các kháng histamin như clarytin, theralen… cũng có thể gây mề đay.
Nhiều thực phẩm có thể gây mề đay như sữa, trứng, cá biển, tôm cua, sò ốc, phô mai, đồ hộp,...
- Do côn trùng: Xảy ra khi tăng mẫn cảm với vết đốt của muỗi, mòng, bọ chét, ong, kiến, sâu bọ.
- Do tác nhân đường hô hấp: Rơm rạ, phấn hoa, bụi nhà, bụi kho, lông vũ, khói thuốc, men mốc.
- Do nhiễm trùng: Nhiễm virus (viêm gan B, C), nhiễm vi khuẩn ở tai – mũi – họng, đường tiêu hóa, răng miệng, tiết niệu – sinh dục; nhiễm ký sinh trùng đường ruột hoặc nấm candida ở da và nội tạng.
- Do tiếp xúc chất hữu cơ, hóa học: Mỹ phẩm, son phấn, nước hoa, thuốc nhuộm tóc, sơn móng tay, xà phòng, chất tạo màu và chất bảo quản thực phẩm.
- Mề đay vật lý (chiếm hơn 50% mề đay mạn tính):
- Chứng da vẽ nổi.
- Mề đay do vận động, xúc cảm như mệt nhọc, gắng sức, stress.
- Mề đay do lạnh, nóng, ánh sáng mặt trời, hoặc do nước.
- Mề đay do bệnh lý khác: Lupus ban đỏ, viêm mạch, tiểu đường, cường giáp, ung thư.
Ngoài ra, mề đay do yếu tố gia đình chiếm 50–60%. Nếu chỉ bố hoặc mẹ bị mề đay thì khoảng 25% con mắc bệnh; nếu cả hai đều bị thì tỷ lệ lên đến 50%. Một số trường hợp mề đay tự phát (vô căn) không xác định được nguyên nhân, chiếm khoảng 50%.
2. Biểu hiện thường gặp mề đay
Tổn thương của mề đay là các ban đỏ, sẩn phù với kích thước thay đổi, hơi nổi cao trên da, màu đỏ hoặc nhạt hơn vùng da xung quanh. Các sẩn xuất hiện và biến mất nhanh chóng, có thể khu trú hoặc lan rộng toàn thân.
Ở vùng mô lỏng lẻo như mí mắt, môi, sinh dục ngoài…, sẩn phù gây sưng to – gọi là phù mạch (phù Quincke). Nếu phù Quincke xảy ra ở thanh quản hoặc đường tiêu hóa có thể gây khó thở nặng, đau bụng, tiêu chảy, tụt huyết áp, rối loạn tim mạch hoặc sốc phản vệ.
Đa số trường hợp ngứa nhiều, càng gãi càng nổi thêm. Một số người chỉ cảm giác châm chích hoặc rát bỏng. Các sẩn thường lặn sau vài phút đến vài giờ, không để lại dấu vết nhưng dễ tái phát từng đợt.
Vì vậy, nếu mề đay kéo dài, tái phát liên tục hoặc kèm khó thở, phù môi – mắt, người bệnh cần đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.
Tóm lại: Mề đay là tình trạng da nổi mẩn đỏ, sẩn phù và ngứa dữ dội, có thể thoáng qua hoặc kéo dài nhiều tuần. Bệnh thường bùng phát khi tiếp xúc với yếu tố kích ứng như thời tiết lạnh, thức ăn dị ứng, côn trùng đốt, stress hoặc ô nhiễm môi trường.
Cần tránh tác nhân đã biết, mặc ấm khi trời lạnh, hạn chế tắm nước quá nóng, giữ vệ sinh da – nhà cửa sạch sẽ, giặt chăn ga thường xuyên và tắm sau khi ra ngoài. Không gãi hoặc chà xát mạnh để tránh làm tổn thương lan rộng; có thể chườm mát giảm ngứa.
