Bình thường một người có thể đi ngoài từ 1-3 lần trong một ngày hoặc trên 3 lần trong một tuần. Được gọi là bị táo bón khi quá 3 ngày chưa đi ngoài hoặc đi ngoài dưới 3 lần trong một tuần, có thể có từng cơn đau quặn bụng, phân rắn, mỗi khi đi ngoài phải rặn mạnh. Mọi lứa tuổi có thể mắc bệnh táo bón nhưng người cao tuổi (NCT) chiếm tỷ lệ nhiều hơn cả, do các nguyên nhân sau:
Chế độ dinh dưỡng chưa hợp lý
Mọi loại thức ăn, nước uống sau khi được nhào trộn ở dạ dày cùng với dịch vị chúng được đưa xuống ruột, đa phần sẽ được hấp thu ở ruột non, phần còn lại và các chất cặn bã sẽ dồn xuống đại tràng. Tại đại tràng số còn lại của chất dinh dưỡng sẽ được hấp thu tiếp tục, đồng thời các chất cặn bã, chất độc do vi sinh vật và quá trình chuyển hóa sinh ra sẽ được đào thải ra ngoài. Nếu chất cặn bã và các chất độc hại lưu lại trong đại tràng càng lâu càng làm ảnh hưởng đến sức khỏe. Cũng tại đại tràng khi nước trong chất cặn bã được hấp thu tiếp tục thì phân càng bị rắn lại và rất khó để tống phân ra mỗi lần đi ngoài. Ở người cao tuổi thường vì kiêng khem quá mức hoặc ăn ít hoặc chán không muốn ăn nên chất cặn bã ít, phân ít cho nên không tạo được phản xạ co bóp của đại tràng. Có một số người do ăn những loại thức ăn có nhiều chất béo như bơ, sữa, đường tinh chế, trong khi đó thì thức ăn ít chất xơ, ít ăn rau, quả. Hoặc một số NCT thích ăn nhiều chất cay, nóng (ớt, hành, hồ tiêu), uống nhiều rượu, bia và lượng nước đưa vào trong cơ thể hàng ngày không đủ sự cần thiết để tiêu hóa thức ăn. Hiện tượng này thường gặp ở những người lười uống nước (sợ đi tiểu nhiều lần), ăn ít rau, quả do răng yếu hoặc không có điều kiện…
Suy giảm chức năng sinh lý
Suy giảm chức năng sinh lý cũng là một yếu tố thuận lợi gây táo bón ở NCT. Tuổi càng cao thì chức năng sinh lý càng bị giảm sút, ví dụ như cơ hoành, cơ vùng xương chậu yếu đi làm hạn chế nhu động của ruột. Thêm vào đó các dịch bài tiết của đường ruột cũng giảm đáng kể như dịch vị, dịch mật, dịch ruột; người ta cũng thấy rằng sự co bóp của cơ trơn đường tiêu hóa ngày càng yếu dần cũng làm gia tăng nguy cơ táo bón ở NCT.
Ít vận động
Những NCT ít vận động ví dụ do đau khớp gối, đau lưng mạn tính hoặc chân yếu khó đi lại sẽ làm cho mọi cơ quan của cơ thể họat động kém đều đặn cũng rất dễ xảy ra táo bón. Một số NCT ngại đi ngoài với nhiều lý do khác nhau như nhà xí bẩn không hợp vệ sinh, đi lại khó khăn mỗi lần phải leo lên hố xí (hố xí ở một số vùng nông thôn, miền núi ), ngồi lâu trong hố xí gây mệt mỏi…
Tác dụng phụ của thuốc
Ngoài ra người ta thấy có một số tác dụng phụ của thuốc cũng gây táo bón như những thuốc có chất tannin, thuốc chống trầm cảm, thuốc bao bọc niêm mạc dạ dày có chứa nhôm hoặc ở NCT lạm dụng một số thuốc có tác dụng nhuận tràng như forlax do dùng nhiều quá không có tác dụng nhuận tràng như mong muốn. NCT bị táo bón mạn tính sẽ gây ra nhiều hậu quả xấu. Phân và các chất cặn bã, chất độc do các vi sinh vật trong đường ruột bài tiết ra không được tống ra theo phân mà đọng lại ở đại tràng, trực tràng. Tại đây cơ thể lại hấp thu tiếp cùng với nước gây độc hại vì vậy người bệnh lúc nào cũng thấy mệt mỏi, lười ăn, chán ăn, thậm chí bỏ bữa. Càng chán ăn, bỏ bữa càng gây táo bón.
Bệnh hay gặp nhất của táo bón dài ngày là bệnh trĩ. Táo bón cũng là một trong những nguyên nhân gây viêm đại tràng mạn tính, ung thư đại tràng. Một số người bị tăng huyết áp mạn tính nếu bị táo bón thì khi đi ngoài phải rặn mạnh cũng có nguy cơ gây tăng huyết áp đột ngột rất nguy hiểm đến tính mạng. NCT bị táo bón cho nên mỗi lần đi ngoài phải rặn nhiều làm nứt kẽ hậu môn, gây đau cho nên rất ngại đi ngoài mà như vậy càng gây táo bón.
Những điều cần biết để phòng bệnh
Để đề phòng táo bón hoặc giảm dần bệnh táo bón nên ăn nhiều rau trong mỗi một bữa ăn. Các loại rau phù hợp với NCT là rau mồng tơi, rau khoai lang, rau muống, rau dền, rau đay. Nên ăn một số thức ăn có nhiều chất xơ như ruốc thịt, cá. Nên ăn một số quả như cam, quýt, bưởi ( nên ăn cả múi để có chất xơ), đu đủ chín, dưa chuột, mướp đắng, quả mướp. Chuối chín hoặc củ khoai lang luộc (hoặc nướng) cũng có giá trị đáng kể trong việc phòng táo bón. Không nên uống rượu, bia; không ăn chất cay, nóng như ớt, hành, hồ tiêu. Những người có bệnh được bác sỹ chỉ định dùng thuốc mà có tác dụng phụ gây táo bón thì cần dùng đúng chỉ định của bác sỹ không lạm dụng thuốc và khi có hiện tượng tác dụng phụ gây táo bón cần báo ngay cho bác sỹ (người trực tiếp điều trị cho mình) để có hướng xử trí thích hợp tránh để táo bón kéo dài xảy ra. Không nên ngồi lâu mỗi lần đi ngoài. Hàng ngày không nên ngồi lâu một chỗ như xem vô tuyến với nhiều thời gian và nên tập thể dục nhẹ nhàng tùy theo sức và điều kiện của từng người. Hình thức vận động tốt nhất là đi bộ. Có thể đi bộ trong sân, trong nhà (nếu nhà rộng) hoặc tốt hơn là ở công viên, đường vắng xe cộ qua lại, mỗi ngày nên đi bộ tối thiểu 30 phút, không nên đi bộ quá một giờ và nên chia thành 2- 3 lần đi bộ.
PGS.TS. Bùi Khắc Hậu