Từ khá lâu, trên thị trường bày bán rất nhiều chế phẩm trông như thuốc chữa bệnh nhưng thực chất là thực phẩm chức năng giảm cân (TPCNGC) có dạng viên, bột, cao, dung dịch nước, trà và gần đây lại xuất hiện thêm dạng thuốc chích (tiêm) để giảm cân. Tác dụng thật sự của những chế phẩm này thực hư như thế nào rất khó biết mà tác hại thì trông thấy rõ.
Không ít người vì muốn giảm cân nhanh chóng vẫn sẵn sàng bỏ ra tiền triệu để mua các sản phẩm giảm cân về sử dụng. Kết quả không như mong muốn: cân nặng không giảm hoặc có giảm cân nhưng lại bị đi tiêu, đi tiểu nhiều, người mệt mỏi và sau khi ngưng sử dụng TPCNGC thì cân nặng tăng trở lại nhiều hơn.
Gần đây, trên các trang web online, trung tâm phẫu thuật thẩm mỹ, spa... lại xuất hiện “thuốc chích giảm cân” với nhiều lời mời chào hấp dẫn như "Loại thuốc này có tác dụng cực tốt, hiệu quả rất nhanh, đặc biệt khi sử dụng tiêm thuốc không gây đau, hiếm gặp dị ứng, không gây rối loạn nội tiết, giảm chứng béo phì và phân hủy mỡ, phục hồi vi tuần hoàn, tái tạo và bảo vệ mô liên kết giúp trẻ hóa da...". Hoặc "Thuốc còn có tác dụng đánh tan mỡ thừa ở những vùng khó giảm cân nhất, thậm chí cả những vùng tập thể dục không đạt được kết quả thì thuốc có thể giúp bạn làm điều đó".
Chế độ luyện tập và ăn uống thích hợp là cách tốt nhất để giảm cân hiệu quả.
Thực chất của loại thuốc chích này là gì?
Trước hết là phosphatidylcholin, thuộc nhóm chất béo có tên phospholipid (tức chất béo có phosphor). Khi ăn vào trong hệ tiêu hóa của ta, phần lớn phosphatidylcholin bị phân cắt thành cholin, acid béo tự do và nhóm phosphat. Vì vậy, phosphatidylcholin được xem là chất cung cấp cholin là chất rất quan trọng tạo thành acetylcholin dẫn truyền thần kinh (hệ thần kinh ta có tốt hay không phải có đủ acetylcholin). Phosphatidylcholin là chất béo có nhiều ở lòng đỏ trứng gà, đậu nành (trong lòng đỏ trứng gà, phosphatidylcholin là thành phần của lecithin). Còn ở trong cơ thể, nó có ở tế bào, đặc biệt là màng tế bào. Phosphatidylcholin có được nghiên cứu trong lĩnh vực sức khỏe. Thử trên chuột thí nghiệm bị làm nhiễm siêu vi viêm gan A, B và C, phosphatidylcholin cho thấy có thể sửa chữa tình trạng gan bị tổn thương (liver repair) nhưng không cho thấy tác dụng này trên người. Phosphatidylcholin được một số thông tin cho rằng có tác dụng làm phân hủy tế bào mỡ (lipolysis) có thể dùng thay thế phương pháp hút mỡ nhưng chỉ đồn đại nhiều chứ không có công trình nghiên cứu nghiêm túc chứng thực là tiêm phosphatidylcholin làm giảm mỡ để giảm cân. Phosphatidylcholin lại được cho rằng có thể tiêm với deoxycholat để giảm cân. Deoxycholat thực chất là muối mật (muối acid cholic) có trong mật giúp cơ thể hấp thu chất béo dầu mỡ từ thức ăn. Deoxycholat được dùng chung với phosphatidylcholin nhằm giúp chất béo này hấp thu tốt hơn khi đưa vào trong cơ thể. Một thông tin cho rằng deoxycholat được tiêm với phosphatidylcholin dùng trong giải phẫu thẩm mỹ có tên mesotherapy. Mesotherapy là một thủ thuật xâm lấn tối thiểu được sử dụng rộng rãi ở châu Âu để điều trị các tổn thương ở da bằng cách đưa thuốc trực tiếp vào tầng trung bì của da với kim tiêm siêu nhỏ theo chỉ định. Tuy nhiên, mesotherapy chỉ điều trị các tổn thương về da như: da lão hóa, nhão xệ, mỏng khô héo do thiếu nước, sắc tố khác thường, đặc biệt là sắc tố nội tiết tố hoặc giảm hiện tượng cằm đôi, thon gọn khuôn mặt chứ hoàn toàn không làm tan mỡ để giảm cân.
Chất thứ hai được đồn đại là có thể chích để giảm cân là vitamin B12. Chích vitamin B12 làm giảm trọng lượng cơ thể được lý giải là làm tăng tốc quá trình chuyển hóa gây tiêu hao năng lượng. Điều này là sai, vitamin nói chung chỉ là các chất xúc tác các phản ứng chứ không thể làm tiêu hao năng lượng làm giảm cân. Người ta chỉ tiêm chích vitamin B12 vì thiếu vitamin này gây thiếu máu đặc biệt gọi là thiếu máu nguyên bào khổng lồ. Loại thiếu máu này có những đặc trưng về hình thể tế bào máu thấy trên xét nghiệm. Chích vitamin B12 có thể bị nguy hiểm vì dị ứng, thậm chí là bị sốc phản vệ gây chết người.
Chất thứ ba được đồn đại tan mỡ khi tiêm trực tiếp là chế phẩm chứa 3 loại enzym chính: cholin, inostiol và methionin, các enzym này ngăn ngừa quá trình mỡ tích tụ quanh gan. 3 chất vừa kể mà gọi là enzym là hoàn toàn sai vì cholin là chất có trong cơ thể hoặc đưa từ bên ngoài vào tạo thành acetylcholin là chất dẫn truyền thần kinh đã kể ở trên, inositol là một loại đường đa (polyol chứa nhiều nhóm –OH), còn methonin là một acid amin. 3 chất vừa kể đều bắt nguồn từ thực phẩm, có thể liên quan đến chuyển hóa mỡ nhưng còn làm tan mỡ đến độ giảm cân chống béo phì chỉ là lời đồn đại mà thôi.
Lưu ý đặc biệt
Thông thường, dư cân béo phì là do ăn uống quá thừa chất dinh dưỡng sinh năng lượng (đường bột, béo) nhưng lại không có sự vận động thích hợp để tiêu hao năng lượng, năng lượng thừa biến thành mỡ gây dư cân béo phì. Vì vậy, để giảm cân phải đồng thời tác động đến 2 yếu tố: Chế độ dinh dưỡng thích hợp (ăn kiêng) và Chế độ tập luyện thể dục thích hợp. Có một số trường hợp béo phì bắt buộc phải dùng thuốc (thuốc được thừa nhận dùng trong điều trị hiện nay là orlistat, một thuốc khác trước đây cho dùng nhưng nay bị cấm vì gây hại quá nhiều là sibutramin) chứ không thể dùng thực phẩm chức năng giảm cân hoặc thuốc tiêm giảm cân nào đó không thôi mà giảm cân được.
Cần lưu ý, giảm cân là nhu cầu làm đẹp chính đáng cho những ai đang "quá khổ", tuy nhiên, giảm cân bằng thuốc, đặc biệt là chích thuốc sẽ có nguy cơ rất lớn cho sức khỏe. Tiêm thuốc giảm cân luôn là cách rất nguy hiểm vì gây ra nhiều phản ứng đối với cơ thể, thậm chí là hiện tượng sốc phản vệ gây chết người đối với người sử dụng. Những người có nhu cầu giảm cân tốt nhất nên đi khám ở bác sĩ hoặc chuyên viên dinh dưỡng để được tư vấn về biện pháp thích hợp và an toàn cho việc giảm cân.
PGS.TS. Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược TP.HCM)
