Khác biệt của dầu ăn chăn nuôi và dầu ăn cho người
Mới đây, Công an tỉnh Hưng Yên triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán hàng giả có quy mô đặc biệt lớn. Hàng chục nghìn tấn dầu thực vật vốn chỉ được sử dụng trong sản xuất thức ăn chăn nuôi đã bị "biến hóa" thành dầu ăn mang nhãn hiệu OFood – một thương hiệu thuộc Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food.
Các bị can khai nhận dầu được đưa vào nhiều bếp ăn công nghiệp, nhà hàng và cơ sở chế biến thực phẩm như làng nghề sản xuất bim bim, salad, thực phẩm đóng gói ở Hà Nội và vùng phụ cận. Trong đó, đáng chú ý là khu vực Hoài Đức, nơi có mật độ cơ sở chế biến thực phẩm lớn.
Dầu ăn chăn nuôi được hô biến thành thực phẩm cho người gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe.
Theo kết quả kiểm nghiệm của cơ quan chức năng, sản phẩm mang nhãn hiệu OFood được công bố là có bổ sung vitamin A – một chất thiết yếu cho sức khỏe người tiêu dùng nhưng không hề chứa thành phần này. Đây là dấu hiệu rõ ràng của hành vi gian lận thương mại, lừa dối người tiêu dùng.
Theo TS Nguyễn Thị Thu Hà, chuyên gia về công nghiệp thực phẩm, dầu ăn trong chăn nuôi là các loại dầu thực vật được sử dụng để bổ sung vào thức ăn cho vật nuôi. Các loại dầu này thường là dầu thô - mới ép, chưa qua tinh chế, hoặc chưa kịp tinh chế. Vì vậy, đây là loại dầu không đạt tiêu chuẩn để sử dụng cho con người về mặt an toàn vệ sinh thực phẩm, chất lượng, hoặc hàm lượng dinh dưỡng.
Dầu ăn trong chăn nuôi và dầu ăn cho người có sự khác biệt rõ rệt về tiêu chuẩn chất lượng, an toàn và mục đích sử dụng. Sự khác biệt này là do cơ chế sinh học và sức chịu đựng của con người và vật nuôi khác nhau.
Về nguồn gốc, dầu ăn cho người phải là hạt, quả sạch, không mốc, không bị nhiễm độc tố. Trong khi đó, dầu chăn nuôi thường dùng hạt không đạt tiêu chuẩn, phụ phẩm của quá trình sản xuất dầu ăn cho người.
Bên cạnh đó, dầu ăn cho người tinh luyện nhiều bước: khử mùi, màu, axit tự do, chất độc; có độ tinh khiết cao; chỉ tiêu an toàn nghiêm ngặt; kim loại nặng, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật... có giới hạn rất thấp hoặc không có.
Còn dầu ăn chăn nuôi có thể chỉ xử lý sơ bộ hoặc không tinh luyện, miễn đạt tiêu chuẩn thức ăn chăn nuôi; chỉ tiêu an toàn ít nghiêm ngặt hơn; kim loại nặng, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật... có thể chấp nhận cao hơn nếu không ảnh hưởng đến sức khỏe vật nuôi.
Ngoài ra, dầu ăn cho người không được có các vi sinh vật gây bệnh (như E.coli, Salmonella); có thể bổ sung vitamin A, D, E... Ngược lại, dầu dùng trong chăn nuôi khả năng nhiễm vi sinh vật cao hơn; không cần bổ sung vi chất, chỉ cần cung cấp năng lượng.
Nguy hại khi dùng dầu ăn chăn nuôi cho người
Theo PGS. TS Nguyễn Duy Thịnh, chuyên gia công nghệ thực phẩm, nguyên Giảng viên Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm (Đại học Bách khoa Hà Nội), dầu thực vật dùng trong công nghiệp hay thức ăn chăn nuôi thường là loại dầu thô, chưa tinh luyện, không đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm. Loại dầu này có thể chứa nhiều tạp chất, kim loại nặng, dư lượng hóa chất độc hại hoặc phụ gia công nghiệp nếu ăn vào sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
Ông Thịnh nhấn mạnh, trong trường hợp dầu không qua xử lý đúng quy trình hoặc được tái chế từ dầu đã sử dụng (dầu chiên lại), các chất độc như aldehyde, peroxit, acrolein sẽ xuất hiện, là tác nhân có thể gây viêm gan, tổn thương tế bào và tăng nguy cơ mắc ung thư đường tiêu hóa.
"Nguy hiểm ở chỗ loại dầu này không gây ngộ độc ngay mà tích tụ dần, âm thầm trong cơ thể. Một khi biểu hiện ra ngoài thì tổn thương đã ở mức nghiêm trọng, thậm chí không thể phục hồi", ông Thịnh cho biết.
Đặc biệt nguy hại là người lớn có thể phát hiện triệu chứng sớm và xử lý kịp thời, nhưng trẻ em, người cao tuổi và người có bệnh nền là những đối tượng dễ tổn thương nhất. Việc tiếp xúc lâu dài với loại dầu không đạt chuẩn có thể gây suy giảm miễn dịch, rối loạn chuyển hóa, thậm chí làm gia tăng các bệnh mãn tính không lây như tim mạch, tiểu đường và ung thư.
Từ những sự việc bị phát hiện thời gian qua, các chuyên gia kiến nghị cần tăng cường kiểm tra đột xuất tại các làng nghề chế biến thực phẩm, cơ sở sản xuất suất ăn sẵn. Xây dựng cơ sở dữ liệu minh bạch về nguồn gốc dầu thực vật, phụ gia thực phẩm để doanh nghiệp và người tiêu dùng dễ dàng tra cứu. Xử lý nghiêm các vi phạm, kể cả với đơn vị tiêu thụ sản phẩm nếu cố tình tiếp tay hoặc bỏ qua quy trình kiểm soát.
Việc "hô biến" dầu thức ăn chăn nuôi thành dầu ăn cho người không chỉ là hành vi gian lận thương mại, mà còn là tội ác đối với sức khỏe cộng đồng. Sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan chức năng là cần thiết, nhưng hơn hết, sự tỉnh táo và chủ động từ chính các cơ sở chế biến thực phẩm, đơn vị tiêu dùng và người dân mới là "lá chắn" hiệu quả nhất trước nguy cơ này.
Tiêu chuẩn quốc gia về dầu ăn
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 7597:2018 dầu thực vật do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố áp dụng cho các loại dầu thực vật dùng làm thực phẩm. Thành phần axit béo (tính theo phần trăm) khi phân tích bằng sắc ký khí-lỏng mẫu phải nằm trong phạm vi quy định và được cho là phù hợp với tiêu chuẩn này. Các tiêu chí bổ sung, ví dụ như vị trí địa lý quốc gia và/hoặc sự thay đổi khí hậu có thể được xem xét (nếu cần) để khẳng định mẫu phù hợp với tiêu chuẩn.
Không được phép sử dụng phụ gia thực phẩm đối với dầu nguyên chất hoặc dầu ép nguội. Chỉ sử dụng các hương liệu tự nhiên, hương liệu tổng hợp tương tự và hương liệu tổng hợp khác trừ hương liệu chứa độc tố. Các sản phẩm thuộc phạm vi áp dụng của tiêu chuẩn này phải tuân thủ các giới hạn tối đa cho phép về chất nhiễm bẩn và độc tố trong TCVN 4832. Các sản phẩm thuộc phạm vi áp dụng của tiêu chuẩn này phải tuân thủ các giới hạn tối đa cho phép về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật theo quy định hiện hành.
Các sản phẩm thuộc phạm vi áp dụng của tiêu chuẩn này cần được sản xuất và xử lý theo TCVN 5603 (CAC/RCP 1) và quy phạm khác có liên quan như các quy phạm thực hành, quy phạm thực hành vệ sinh. Các sản phẩm phải phù hợp với các tiêu chí vi sinh được thiết lập theo TCVN 9632.
Sản phẩm phải được ghi nhãn theo TCVN 7087 (CODEX STAN 1). Tên của sản phẩm phải thống nhất với Điều 3 của tiêu chuẩn này. Khi có nhiều tên cho một sản phẩm được ghi trong Điều 3.1 thì việc ghi nhãn cho sản phẩm đó phải gồm một trong các tên đã được chấp nhận ở nước sử dụng.
Ngoài tên sản phẩm, nhận biết lô hàng, tên và địa chỉ nhà sản xuất hoặc nhà đóng gói phải được ghi trên nhãn thì thông tin đối với các bao bì không dùng để bán lẻ cũng phải ghi trên nhãn hoặc trong các tài liệu kèm theo. Tuy nhiên, việc nhận biết lô hàng, tên và địa chỉ nhà sản xuất hoặc nhà đóng gói có thể thay bằng ký hiệu nhận biết, với điều kiện là ký hiệu đó có thể dễ dàng nhận biết cùng với các tài liệu kèm theo.
