Miền Bắc đang trải qua đợt rét đậm, rét hại nhất từ đầu mùa đông. Trong những ngày lạnh giá, người dân cần chủ động phòng chống đột quỵ. Để giảm thiểu nguy biến ở nhóm nguy cơ, chúng tôi đăng bài viết của chuyên gia về vấn đề này.
Đột quỵ rất hay xảy ra đối với những người trung niên và cao tuổi, đặc biệt khi thời tiết chuyển mùa, nóng lạnh thất thường, số bệnh nhân bị tai biến mạch não có xu hướng gia tăng. Bên cạnh việc chủ động phòng ngừa, để mang lại cơ hội sống cũng như giảm thiểu di chứng cho người bị đột quỵ do tai biến mạch máu não, ngoài việc đưa tới đúng chuyên khoa thần kinh để cấp cứu, việc phát hiện, xử trí nhanh và đúng cách cũng rất quan trọng.
Trời lạnh, người cao tuổi nhập viện do đột quỵ gia tăng. Ảnh: Trần Minh
Thời tiết lạnh làm tăng huyết áp
Thời tiết thay đổi lạnh sâu và đột ngột làm cho các mạch máu co lại, dẫn tới tăng huyết áp, gây xuất huyết não. Bên cạnh đó, khi trời lạnh, mọi người nhất là người đã có bệnh mạn tính thường ít vận động, dẫn tới tăng cân. Đây cũng là yếu tố làm huyết áp tăng và tăng nguy cơ bị đột quỵ.
Tăng huyết áp được gọi là “kẻ giết người thầm lặng”, bởi người bị tăng huyết áp có thể không thấy bất cứ dấu hiệu cảnh báo gì, từ đó dẫn tới tâm lý chủ quan. Khi không được điều trị thường xuyên và theo dõi hằng ngày, tình trạng tăng huyết áp có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim và suy thận. Trong các ca bị xuất huyết não có nhiều bệnh nhân bị tăng huyết áp nhưng không uống thuốc đều đặn. Một số người uống thuốc một thời gian, thấy huyết áp trở lại bình thường thì tự ý ngưng thuốc, nghĩ mình đã khỏi bệnh, hoặc có suy nghĩ uống thêm thuốc làm huyết áp tụt... Đa số bệnh nhân đột quỵ khi chuyển tới bệnh viện đều trong tình trạng muộn màng, hậu quả là tử vong hoặc phải sống tàn phế suốt đời.
Bệnh tim và đột quỵ não
Bệnh lý của tim có thể gây đột quỵ não khi bệnh tim là nguyên nhân của việc xuất hiện những cục máu đông (huyết khối) trong buồng tim (nhất là tâm nhĩ trái hoặc tâm thất trái). Một khi cục máu đông đã được hình thành trong buồng tim, nguy cơ nó có thể bong ra, xuống tâm thất trái, vào vòng đại tuần hoàn gây tắc mạch là rất lớn. Cục máu đông trôi theo hệ thống động mạch (ĐM) lên não (hệ mạch cảnh và sống - nền) sau đó sẽ bị kẹt ở một nhánh ĐM nào đó và gây nên triệu chứng. Một số bệnh tim có biểu hiện rung nhĩ như bệnh hẹp van hai lá, bệnh mạch vành, viêm màng ngoài tim, bệnh tim bẩm sinh, viêm cơ tim, bệnh cơ tim phì đại... và một số trường hợp không rõ nguyên nhân.
Dấu hiệu cảnh báo đột quỵ
Bất kể ai cũng có thể phát hiện ra tín hiệu cảnh báo đột quỵ não của bệnh nhân chỉ trong vòng một vài phút thông qua một hay nhiều triệu chứng sau:
Đột ngột tê bì hoặc yếu nửa người, nửa mặt (cảm giác nặng tay chân, không hoặc khó nâng lên được, có cảm giác như “tay chân của người khác”), méo miệng.
Đột ngột trở nên chậm chạp, lẫn lộn, nói những câu vô nghĩa.
Đột ngột mất thị lực một bên hoặc cả hai bên mắt.
Đột ngột đi lại khó khăn, chóng mặt, mất thăng bằng hoặc phối hợp vận động
Đột ngột đau đầu dữ dội mà không rõ nguyên nhân...
Để kịp thời giúp người thân được cứu sống và có cơ hội phục hồi khi bị đột quỵ, thân nhân cần nhanh chóng đưa đến bệnh viện trong 3 giờ đồng hồ (gọi là giờ vàng) kể từ khi xuất hiện các triệu chứng như: bệnh nhân đột ngột có cảm giác tê hay yếu liệt ở mặt, tay hoặc chân, bỗng dưng không nói được, hoặc nói nhảm, mất thị lực (đặc biệt chỉ xuất hiện triệu chứng ở một bên mắt), đau đầu dữ dội, chóng mặt, cơ thể mất thăng bằng, không thể vận động theo ý muốn. Với những người đã từng bị đột quỵ, được điều trị hồi phục, cần lưu ý đến khả năng tái phát. Để giảm thiểu nguy cơ tái phát đột quỵ, những bệnh nhân này cần uống thuốc đúng theo toa của bác sĩ và tái khám đều đặn.
Xơ vữa động mạch là nguyên nhân gây đột quỵ.
Hãy phòng tránh đột quỵ ngay hôm nay
Mặc dù việc điều trị đột quỵ cấp tính có thể làm giảm tỷ lệ tử vong và tỷ lệ tàn phế, nhưng theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ thì điều trị dự phòng trước và sau đột quỵ mới thật sự làm giảm các hậu quả do đột quỵ gây ra. Vì vậy, những người có nguy cơ cao bị tai biến mạch não như người cao tuổi, người tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu (mỡ máu cao), xơ vữa động mạch, người có tiền sử hút thuốc lá... nên áp dụng sớm những biện pháp phòng ngừa. Ngoài thay đổi lối sống như bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, năng tập thể dục, còn phải kiểm soát tốt huyết áp, mỡ máu và đường máu. Người cao tuổi cần chú ý giữ ấm cơ thể khi đi ngủ và mỗi khi ra khỏi phòng, kể cả khi đi bộ buổi sáng.
Cách sơ cứu đột quỵ
Xử trí đúng cách khi bị đột quỵ sẽ giúp giảm thiểu được nguy cơ tử vong và di chứng cho người bệnh.
Các bước sơ cứu đúng cách
Khi thấy ai đó có một trong các triệu chứng đột quỵ, hãy khẩn trương bắt đầu cứu chữa:
Đỡ người bệnh để không bị té ngã, chấn thương.
Để người bệnh nằm xuống chỗ thoáng, nghiêng qua một bên nếu nôn ói, móc hết đàm nhớt cho bệnh nhân dễ thở.
Gọi xe đưa ngay người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất.
Nếu bệnh viện gần nhà có đủ điều kiện chữa trị thì không nên chuyển đến viện xa, trừ khi bác sĩ có chỉ định, vì càng di chuyển xa càng có thể làm bệnh nặng hơn.
Không tự ý cho uống hoặc nhỏ thuốc hạ huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào khác.
Không để nằm chờ xem có khỏe lại không.
Không nên mất thời gian cạo gió, chích máu.
Cụ thể:
Với bệnh nhân chưa rơi vào tình trạng hôn mê nhưng có biểu hiện: nhức đầu, chóng mặt, kèm theo tê nửa người (tê mặt, tê tay chân). Hoặc bệnh nhân nói ngọng, nói khó, nuốt nghẹn... phải đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất.
Với bệnh nhân rơi vào trạng thái hôn mê, tiểu tiện không tự chủ, nuốt sặc thì cho người bệnh nằm nghiêng đầu về một bên. Cách này sẽ giúp người bệnh tránh tình trạng trào ngược đàm nhớt vào khí quản gây tắc nghẽn đường thở gây ngưng tim, ngưng thở. Lúc này, người bệnh bị liệt hô hấp nên khi đàm nhớt tiết ra thì bệnh nhân lại không nuốt được xuống thực quản. Do đó, không cho người bệnh uống nước.
Khi chuyển lên taxi hay xe cấp cứu, luôn để bệnh nhân nghiêng đầu một bên. Người nhà không sử dụng kim chích vào đầu các ngón tay, cạo gió, cắt lễ, thoa dầu... Cách này không hiệu quả mà còn gây tổn thương cho cơ thể, thậm chí sự chà xát, gây áp lực lên mạch máu còn khiến cơ thể người bệnh dễ tăng huyết áp. Cũng không nên cho người bệnh uống thuốc hạ huyết áp, vì tình trạng hạ huyết áp đột ngột sẽ gây tổn thương não nặng hơn. Hơn nữa, tổn thương của đột quỵ lại xảy ra ở vùng thần kinh trung ương của não bộ, do đó, những biện pháp này rất ít công dụng. Mặt khác, nếu đưa bệnh nhân đến bệnh viện sau 3 giờ thì việc điều trị đột quỵ cho người bệnh sẽ khó khăn hơn. Nếu nhập viện trễ, tế bào não rất khó hồi phục như những tế bào thông thường; người bệnh có thể bị yếu liệt tứ chi suốt đời, không nói được, di chứng thần kinh, rối loạn hành vi, không tự ăn uống được.
BS.Trần Kim Anh
