Cách đây không lâu, phần lớn mọi người đều có cảm giác ghê sợ đối với những con sâu bọ và liên tưởng chúng với bệnh tật. Tuy nhiên, gần đây người ta đã nhìn nhận một cách khách quan hơn về công và tội của các loài côn trùng. Thậm chí, trước nguy cơ khủng hoảng lương thực, ở nhiều nước trên thế giới, côn trùng đã được định hướng là một nguồn thực phẩm chủ yếu trong tương lai.
“Mốt” của thời hiện đại
Thực ra, con người từ lâu đã biết ăn côn trùng. Đây không phải là thói quen riêng biệt của vài bộ tộc nghèo khổ mà là một tập tục phổ biến ở nhiều quốc gia. Người Hy Lạp và La Mã rất chuộng loại thực phẩm này. Các thư tịch cổ Trung Hoa xác nhận, thời nhà Chu, trứng kiến là một nguyên liệu quan trọng để chế biến món cao lương mỹ vị cho các bậc vua chúa. Kinh Koran viết: Thánh Allah đã dùng côn trùng làm thức ăn ban tặng cho con người. Thánh Jean-Baptiste trong kinh Tân Ước cũng thích côn trùng. Vì vậy mà ở nhiều nơi, người ta dùng côn trùng làm vật tế thần. Ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, món ăn côn trùng được yêu thích hơn cả thịt chim, cá hoặc các loại thịt động vật thông thường.
Gần đây, sở thích này ngày càng được ưa chuộng và đã trở thành một thứ “mốt” của thời hiện đại, nó được gọi là Entomophagy. Giới sành ẩm thực háo hức rủ nhau đi săn tìm và thưởng thức Entomophagy – những món ăn lạ được chế biến cầu kỳ, đẹp mắt từ bọ cạp, ve, châu chấu, dế, sâu, bọ hung... ở khắp nơi. Tại Mỹ, phong trào ăn côn trùng cũng đang ngày càng được nhiều người biết đến. Ở Đài Loan, món dế xào hay sâu áp chảo là món ăn đắt khách nhất. Giá một đĩa sâu maguey – ấu trùng của một loài bướm khổng lồ – trong các nhà hàng hạng sang ở Mexico vào khoảng 12,50 bảng Anh. Ấu trùng của cây cọ sago gói trong lá chuối là món ăn phổ biến ở Papua New Guinea. Cũng như món chuồn chuồn nướng ở Bali, châu chấu nướng là món khoái khẩu của người dân vùng Trung Đông. Tại nhà hàng Hoàng Đế ở Singapore, thực khách phải trả đến 280 USD để thưởng thức một bữa ăn toàn là những côn trùng. Đối với những người ủng hộ trào lưu Entomophagy, các món ăn tuyệt vời này chính là thứ quà tặng độc đáo của thiên nhiên. Chỉ duy nhất có một số ít dân chúng trong xã hội văn minh châu Âu là không hoan nghênh những con côn trùng. Thậm chí, có người còn cho đây là một “kỳ phong dị tục” của những kẻ “man di mọi rợ”.
Có mặt trong “thực đơn” của FAO và FDA
Trước “cơn sốt” ăn côn trùng đang trở nên nóng bỏng tại nhiều quốc gia và nguy cơ khủng hoảng lương thực trên quy mô toàn cầu, đầu năm 2008 vừa qua, tại Chiang Mai, Thái Lan, Liên hợp quốc đã tổ chức một cuộc hội thảo kéo dài 3 ngày về giá trị dinh dưỡng của côn trùng. Có thể nói, tên của gần như tất cả các loài côn trùng đã có mặt trên bàn hội thảo. Theo thống kê của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), có tới 1.400 loại côn trùng đang trở thành thức ăn hằng ngày, thậm chí là đặc sản trong thực đơn của 113 quốc gia trên thế giới, trong đó phổ biến nhất là gián, kiến, ong, dế và sâu bướm. FAO còn cho biết thêm: tại một số nơi, côn trùng chỉ là nguồn thực phẩm “khẩn cấp” để chống đói. Tuy nhiên, ở nhiều nơi khác, chúng lại là một phần không thể thiếu trong bữa ăn. Ví dụ như ngay tại Thái Lan, người dân thường ăn khoảng 200 loại côn trùng. Người bán đồ ăn rong làm từ côn trùng trên đường phố là một hình ảnh thường gặp ở Bangkok.
Ngay cả Cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm của Mỹ (FDA) cũng đã có cái nhìn thiện cảm hơn đối với các loài sâu bọ. Trước đó, tất cả những thực phẩm đã qua xử lý mà còn dấu hiệu của ruồi, muỗi, kiến, gián... đều được coi là chất lượng vệ sinh thấp. Một viên kẹo có lẫn trong đó mẩu cánh gián hay trong túi nho khô đóng gói xuất hiện vài con kiến sẽ bị vứt ngay vào sọt rác và cơ sở sản xuất nó bị coi là phạm pháp. Tuy nhiên, giờ đây FDA đã chấp nhận điều này. Luật của FDA cho phép có thể lẫn trung bình khoảng 60 mảnh côn trùng trong khoảng 6 mẫu sôcôla 100g. Đối với bơ lạc, được phép có khoảng 30 mảnh côn trùng trong mỗi 100g...
Sự lựa chọn cho tương lai
Theo đánh giá của các chuyên gia FAO, côn trùng là nguồn thực phẩm rất giàu chất dinh dưỡng. Một số loài chứa lượng protein nhiều ngang với thịt và cá. Chẳng hạn như 100g sâu bướm Usata terpsichore chứa khoảng 28g protein, nhiều hơn lượng protein trong 100g thịt gà; bọ nước có lượng chất sắt nhiều gấp 4 lần thịt bò. Trong kết quả nghiên cứu của nhóm các nhà khoa học thuộc Đại học Bờ đông Maryland, Princess Anne, công bố trên tờ International Journal of Food Sciences and Nutrition năm 2006 thì loài dế chứa hơn 1.550mg sắt, 25mg kẽm và 340mg canxi trên mỗi 100g mô khô. Điều đó có nghĩa là chỉ cần ăn 3 chú dế là đủ đáp ứng nhu cầu chất sắt cần thiết hằng ngày cho một người. Những loài sâu bọ khác cũng rất giàu chất béo và chứa nhiều loại vitamin, khoáng chất quan trọng mà con người cần nhưng không thể tự tạo như lysin và tryptophan. Không những thế, phần lớn chất béo trong côn trùng đều là chất béo chuỗi dài, chưa bão hòa – tốt hơn so với chất béo trong vật nuôi bình thường.
Trước diễn biến tình hình tiêu dùng trên thế giới, các nhà khoa học cảnh báo khả năng cạn kiệt nguồn cá trong vòng 40 năm tới. Các loại thịt gia súc gia cầm thì ngày càng chứa nhiều chất độc vì nguồn thức ăn cho chúng có nguồn gốc công nghiệp là chủ yếu... An ninh lương thực thực phẩm có thể bị đe dọa nghiêm trọng. Đó là những lý do vì sao FAO ngày càng quan tâm hơn đến việc nuôi côn trùng và khai thác nguồn thực phẩm từ côn trùng.
Nhà nghiên cứu côn trùng Canada Robert Kok cho biết, bản thân côn trùng không quá bẩn như người ta vẫn nghĩ. Chúng không phải là nơi ẩn náu cho các loại tác nhân gây bệnh như vi khuẩn Salmonella hay Escherichia coli thường thấy ở động vật có vú. Nói cách khác, côn trùng không phải là tác nhân gây bệnh nhiều hơn bò, lợn, gà hay cá, những loài được nuôi và được ăn một cách “chính đáng”. Hơn nữa, ăn côn trùng còn bảo đảm sự bền vững cho hệ sinh thái. Trong bối cảnh ngành công nghiệp chăn nuôi thải ra khoảng 18% lượng khí gây hiệu ứng nhà kính trên toàn cầu và giá lương thực tăng cao như hiện nay, thì ăn những con côn trùng ít tác động đến môi trường là một cách nạp “protein xanh” hơn so với ăn thịt gà, thịt bò hay thịt lợn. So với các loài tôm và giáp xác, trong khi phần lớn chúng ăn rác và xác chết thì côn trùng trong phần lớn cuộc đời chủ yếu tiêu thụ “món xa – lát của tự nhiên” là các loài thực vật. Chẳng những thế, chúng còn tiêu thụ nguồn thực phẩm vô dụng đối với ngành sản xuất thịt thông thường như xương rồng, măng, các loại bụi rậm... Chúng cũng chuyển hóa hiệu quả những chất mà con người không thể ăn được như lá dâu, gỗ, chất thải... thành thể trọng.
Rõ ràng là có quá nhiều lý do để lựa chọn côn trùng làm nguồn thực phẩm số một có thể thay thế cho những loại thực phẩm cung cấp protein và chất béo thông thường. Tuy nhiên, để côn trùng có thể trở thành thực phẩm của tương lai, những người ủng hộ nó phải làm sao thuyết phục được người khác vượt qua nỗi sợ và định kiến về côn trùng. Theo TS. Patrick Durst thuộc FAO, nếu được chế biến hợp khẩu vị và trình bày bắt mắt thì côn trùng sẽ trở thành món ăn hấp dẫn phổ biến trên toàn cầu.
Quang Khải (Theo food-insects.com)