Người trẻ thích đồ uống có đường làm tăng gánh nặng thừa cân, béo phì

Việc tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên và quá nhiều được cho là một yếu tố góp phần làm tăng tỉ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em, gây nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. Do đó, các chuyên gia cho rằng cần thiết phải có biện pháp giảm tiêu thụ đồ uống có đường để bảo vệ sức khỏe.

Vì sao đồ uống có đường gây thừa cân, béo phì?

Trong những năm gần đây, gánh nặng thừa cân béo phì trên toàn thế giới đã gia tăng nhanh chóng với xu hướng chuyển dịch từ các nước thu nhập cao sang các nước thu nhập thấp và trung bình. Tại Việt Nam, tỉ lệ thừa cân và béo phì ở trẻ em đã tăng gấp đôi từ 8,5% (năm 2010) lên 19,0% (năm 2020) và trở thành vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Cùng với đó, theo báo cáo thường niên của cơ quan giám sát thị trường tiêu thụ đồ uống có đường quốc tế, mức tiêu thụ đồ uống có đường nói chung ở Việt Nam cũng đã gia tăng nhanh, gấp 7 lần trong 15 năm qua, từ mức trung bình 6,6 lít/người (năm 2002) lên 46,5 lít/người (năm 2017) và đặc biệt đã tăng lên 50,7 lít/người vào (năm 2018). 

Đáng chú ý, khảo sát hành vi sức khỏe học sinh năm 2013 cho thấy, gần 1/3 trẻ em tiêu thụ nước ngọt thường xuyên ít nhất 1 lần/ngày.

Theo BS.ThS Dinh dưỡng Nguyễn Đình Quang, các nghiên cứu đã chỉ ra một trong những loại đường phổ biến được nhà sản xuất cho vào các loại đồ uống có đường là fructose. Đường fructose sẽ làm tăng quá trình sinh nhiệt, tăng triglyceride, kích thích tiêu thụ oxy nhiều hơn so với glucose, nhưng lại tạo ra các kích thích insulin nhỏ hơn rất nhiều so với glucose, làm cản trở quá trình chuyển hóa glucose, gây tăng tích tụ mỡ ở cơ thể và tình trạng thừa cân béo phì. Chính vì vậy, phần lớn các nghiên cứu về vấn đề này đều tìm thấy mối liên quan thuận chiều giữa việc tiêu thụ các loại đồ uống có đường với hàm lượng mỡ cơ thể hay tình trạng béo phì.

Hơn nữa, do đồ uống có đường là dạng lỏng nên được cơ thể dung nạp một cách nhanh chóng khiến cơ thể không kịp ghi nhận lượng calo vừa nạp vào và gửi tín hiệu no đến não bộ giống như cách cơ thể phản ứng theo cơ chế điều khiển ngược của cơ thể với lượng calo từ thức ăn dạng đặc. Điều này có thể khiến một người tiếp tục ăn ngay cả khi đã uống đồ uống có đường với hàm lượng calo cao.

Vì vậy, nếu không giảm năng lượng ăn vào từ các nguồn thực phẩm khác thì lượng calo dư thừa từ đồ uống có đường này sẽ góp phần gây ra thừa cân và béo phì, bởi chúng dễ dàng chuyển hóa thành chất béo trong cơ thể và được lưu trữ trong các mô khác nhau. Kết quả là một người trưởng thành ăn uống bình thường nhưng lại uống thêm mỗi ngày một lon nước soda có đường (350ml cung cấp 150 kcal và 40-50g đường) có thể gây tăng 6,75kg trọng lượng cơ thể, nếu sử dụng liên tục trong vòng 1 năm.

Bên cạnh đó, đồ uống có đường bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay chất tạo ngọt nhân tạo (đường hóa học) đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate và làm gia tăng cảm giác đói, giảm ngưỡng cảm giác no. Chính vì vậy, khi một người tiêu thụ đồ uống có đường lâu ngày, "ngưỡng ngọt" của người đó tăng dần lên, khiến cho họ có xu hướng ăn các thực phẩm khác ngọt hơn bình thường. Việc tăng tiêu thụ đường và đồ uống có đường dẫn đến việc tăng năng lượng nạp vào cơ thể, từ đó dẫn tới thừa cân, béo phì.

Biện pháp hạn chế ảnh hưởng của đồ uống có đường với sức khỏe

Các nghiên cứu ở trẻ em và vị thành niên đều cho thấy mối liên quan thuận chiều giữa việc tiêu thụ các loại đồ uống có đường với việc gia tăng hàm lượng mỡ cơ thể hay tình trạng thừa cân béo phì ở trẻ em. Việc tiêu thụ nhiều và thường xuyên đồ uống có đường khiến cho trẻ có nguy cơ bị thừa cân, béo phì cao hơn đáng kể so với những trẻ không uống.

Người thừa cân, béo phì có nguy cơ mắc nhiều bệnh như đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch, đột quỵ và tăng nguy cơ ung thư. Các tế bào mỡ tạo ra các hormone gọi là adipokine có thể kích thích hoặc ức chế sự phát triển của tế bào, có thể thúc đẩy sự tăng sinh tế bào bất thường.

WHO khuyến cáo cần giảm lượng đường tự do tiêu thụ mỗi ngày với cả người lớn và trẻ em xuống mức dưới 10% tổng năng lượng nạp vào và giảm xuống dưới 5%, tương đương 25gram hoặc 6 muỗng cà phê để có lợi hơn cho sức khỏe.

Riêng với trẻ em từ 2-18 tuổi, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ khuyến cáo nên hạn chế lượng đường tiêu thụ thêm xuống dưới 6 muỗng cà phê (25 gam) mỗi ngày tức dưới 5% tổng năng lượng nạp vào và đồ uống có đường nên được giới hạn không quá 235ml mỗi tuần. Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường.

Các chuyên gia cho rằng, việc kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường là cần thiết. Do đó, cần có các hành động kịp thời, nhất là các chính sách vĩ mô nhằm hạn chế những ảnh hưởng của đồ uống có đường đối với sức khỏe, đặc biệt là các chính sách về tài chính được WHO khuyến cáo nhằm giảm tiêu thụ đồ uống có đường như đánh thuế đồ uống có đường. Từ đó giảm tỉ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em, đồng thời giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm ở thế hệ tương lai.

Kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy, chính sách thuế đồ uống có đường được chứng minh là chính sách hiệu quả, tiết kiệm chi phí bởi nó sẽ giảm tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh và khuyến khích sử dụng thực phẩm lành mạnh.

Vì sao WHO và các chuyên gia y tế khuyến cáo giảm tiêu thụ đồ uống có đường?

SKĐS - Hiện nay, gánh nặng sức khỏe ngày càng tăng do tiêu thụ đồ uống có đường. Có bằng chứng liên quan đến việc tiêu thụ đồ uống có đường với sự gia tăng toàn cầu về thừa cân, béo phì nguy cơ sâu răng, đái tháo đường tuýp 2, tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ...