Cuộc đời ông là một hành trình dài để gành lại sự sống cho nhiều bệnh nhân nhiễm giun sán.
Nói đến cái duyên với nghề, bác sĩ Đề chỉ cười. Sinh ra và lớn lên tại vùng nông thôn nghèo thuộc huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh, ông đã thi đỗ vào trường Đại học Y Hà Nội khóa 1973 - 1979. Đến nay, mỗi khi nghĩ lại Nguyễn Văn Đề cũng không thể ngờ rằng ông đã vào ngành Y và gắn cả đời mình với ngành Y.
Giáo sư Nguyễn Văn Đề kể, năm 1978 sau khi học hết Y5, ông là một trong những sinh viên đạt điểm cao trong kỳ thi nội trú và được GS Đỗ Dương Thái nhận vào lớp bác sĩ nội trú đầu tiên của Bộ môn Ký sinh trùng, trường Đại học Y Hà Nội.
Thời gian đầu bác sĩ Đề khá bỡ ngỡ và chưa thực sự say mê, vì cho rằng chuyên ngành ký sinh trùng không có gì đáng phải quan tâm. Tuy nhiên, khi thực sự "dấn thân" ông mới thấy, với Việt Nam quả thật ký sinh trùng là một vấn đề nan giải.
Ông tâm sự: Tôi rất yên tâm khi nhận được sự hướng dẫn của GS Đỗ Dương Thái – một người thầy hết sức mẫu mực và là tấm gương sáng trong nghề cho các học trò noi theo.
Thầy thuốc Nhân dân, giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Văn Đề - nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Ký sinh trùng, trường Đại học Y Hà Nội
Năm 1982 tốt nghiệp khóa bác sĩ nội trú chuyên khoa Ký sinh trùng, Nguyễn Văn Đề được GS Đỗ Dương Thái là Phó Viện trưởng Viện Sốt rét Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương nhận về công tác tại viện.
Sự kiện đánh dấu bước ngoặt khi ông quyết định lựa chọn đi sâu nghiên cứu về giun sán ký sinh trên cơ thể người. Nhiễm bệnh do ký sinh trùng vốn là căn bệnh khá phổ biến ở các nước nhiệt đới đang phát triển như nước ta. Đặc biệt, trong khám lâm sàng, bệnh do ký sinh trùng hay bị chẩn đoán nhầm với bệnh khác, dẫn đến nhiều hệ lụy cho bệnh nhân.
Trong khi đó nếu chẩn đoán đúng nguyên nhân gây nên bệnh ký sinh trùng thì vấn đề trở nên đơn giản. Do vậy, qua thực tế ông dần cảm nhận được vai trò của chuyên ngành ký sinh trùng với chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Niềm say mê cuốn hút ông vào những công trình nghiên cứu phục vụ sức khỏe người dân, đặc biệt vùng nông thôn, miền núi kinh tế khó khăn – nơi mà bệnh ký sinh trùng rất phổ biến.
Ân nhân của nhiều người nhiễm giun sán
Bệnh ký sinh trùng là bệnh bị lãng quên, mặc dù chúng gây rất nghiều bệnh và liên quan đến nhiều chuyên khoa. Tuy vậy, ít ai để ý đến nguyên nhân gây bệnh do ký sinh trùng, dẫn đến những chẩn đoán nhầm đáng tiếc.
Thầy thuốc Nhân dân, giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Văn Đề - nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Ký sinh trùng, trường Đại học Y Hà Nội thăm khám cho bệnh nhân.
BS Nguyễn Văn Đề kể lại, khi bắt đầu sự nghiệp ông đã giúp cho bệnh viện Chợ Quán (nay là Viện Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh) cứu sống nhiều bệnh nhân sốt rét ác tính đã hôn mê sâu.
Trong thời gian 25 năm làm việc, cống hiến tâm sức tại Viện Sốt rét Ký sinh trùng và Côn trùng Trung ương, Thầy thuốc nhân dân, GS.TS Nguyễn Văn Đề đã đi sâu vào các vùng dịch tễ có nhiều bệnh ký sinh trùng với những công trình khoa học nghiên cứu phục vụ sức khỏe người dân, nhất là những vùng nông thôn, miền núi kinh tế khó khăn, dân trí còn thấp.
Tiêu biểu như ổ sán lá phổi ở Sìn Hồ, Mường Lay, Lai Châu, Mộc Châu, Thuận Châu, Sơn La, Bảo Yên, Lào Cai, Lục Yên, Yên Bái, Đà Bắc, Hòa Bình, Thanh Sơn, Phú Thọ, Hà Giang… với hàng trăm bệnh nhân sán lá phổi bị chẩn đoán nhầm là lao phổi, phải điều trị lao hàng chục năm.
"Có bệnh nhân chẩn đoán nhầm là lao phổi phải điều trị lao 30 năm (1969 - 1999), trong lúc đó điều trị sán lá phổi chỉ 2 ngày", bác sĩ Đề nhớ lại. Hoặc ổ bệnh giun xoắn nhiều bệnh nhân tử vong do chẩn đoán nhầm với bệnh xoắn khuẩn Leptospira như ở Tuần Giáo, Điện Biên, Bắc Yên Sơn La, Mường Lát, Thanh Hóa.
Nhiều bệnh nhân bị u gan chẩn đoán nhầm ung thư gan, trong đó có bệnh nhân ở Hồng Lĩnh, Hà Tĩnh và TP Vinh, Nghệ An chẩn đoán ung thư gan giai đoạn cuối trả về nhà, nhưng gia đình thuê xe 115 chở ra nhờ GS. Đề cứu chữa, bệnh nhân đã được xác định chẩn đoán nhầm và chữa khỏi hoàn toàn.
Chặng đường 40 năm trong nghề, BS Đề không những giúp các đồng nghiệp trẻ và cộng đồng thấy được tầm quan trọng của ngành Ký sinh trùng.
GS Đề giải thích rằng, vì u gan do sán lá gan lớn dễ nhầm với u do nguyên nhân khác, đặc biệt là ung thư, nên năm 2005 - 2010 bệnh viện Việt Đức gửi toàn bộ bệnh nhân u gan nhập viện để BS. Đề sàng lọc, kết quả cho thấy 34% là u do sán lá gan lớn, điều trị khỏi không cần phải mổ.
Ngoài ra, nhiều bệnh nhân bị sán lá gan lớn có biểu hiện đặc biệt, như 2 chị em gái ở Thanh Oai, Hà Nội, trong đó người em bị sán chui ra khớp gối. Hoặc em bé 4 tuổi vào Viện Nhi Trung ương do sán lá gan lớn chui thủng đại tràng, hay bệnh nhân 50 tuổi ở Tuyên Hóa, Quảng Bình bị sán lá gan lớn chui ra da ngực, rồi chui vào vú.
Có nhiều bệnh nhân bị nhức đầu, thậm chí hôn mê sâu như bệnh nhân 19 tuổi ở Thanh Hóa và 80 tuổi ở Nghệ An, không tìm được nguyên nhân, khi GS Đề hội chẩn xác định là giun lươn não Angiostrongylus và cho uống thuốc qua sonde, bệnh nhân đã tỉnh dần và khỏi bệnh.
Hoặc bệnh nhân ở Hà Tĩnh bị liệt nửa người, y tế tỉnh chẩn đoán xuất huyết não chuyển ra bệnh viện Bạch Mai chụp MRI cho thấy nhiều u trong não nhưng không thấy xuất huyết, được Bs Đề xác định nhiễm giun đầu gai Gnathostoma và đã chữa khỏi. Hoặc có loài giun ký sinh ở mắt lần đầu tiên được phát hiện ở Việt Nam như Dirofilaria repens hay Thellazia calipaeda.
40 năm nặng lòng với chuyên ngành Ký sinh trùng
Chặng đường 40 năm trong nghề, BS Đề không những giúp các đồng nghiệp trẻ và cộng đồng thấy được tầm quan trọng của ngành Ký sinh trùng mà ông đã cứu chữa cho hàng chục nghìn bệnh nhân trong tình trạng bị chẩn đoán nhầm hay không chẩn đoán được nguyên nhân. Giúp cho các bác sĩ lâm sàng biết nhiều về ký sinh trùng trong chẩn đoán nguyên nhân.
Đặc biệt năm 1995 ông cùng với Viện trưởng xin Bộ Y tế thành lập Khoa Khám bệnh chuyên ngành do ông làm trưởng khoa (nay đổi tên là Bệnh viện Đặng Văn Ngữ).
Với bề dày kinh nghiệm về Ký sinh trùng, Bộ Y tế đã chuyển GS. Đề về làm Chủ nhiệm Bộ môn Ký sinh trùng, Trường Đại học Y Hà Nội. Tiếp tục làm công việc giảng dạy và NCKH tại Đại học Y Hà Nội, GS Đề đã biên soạn các giáo trình đào tạo bác sĩ, thạc sĩ và tiến sĩ và hướng dẫn nhiều tiến sĩ, thạc sĩ, BSCK2.
Cũng trong thời gian gần 20 năm giảng dạy và nghiên cứu khoa học tại Đại học Y Hà Nội, GS Đề tiếp tục giúp các bệnh viện và cộng đồng phát hiện nguyên nhân gây bệnh do ký sinh trùng gây nên như sán lá gan lớn Fasciola gây u gan, gây tràn dịch màng phổi, sán lá gan nhỏ Clornorchis/Opisthorchis gây ung thư đường mật, giun đầu gai Gnathostoma gây u nhiều nơi.
Bên cạnh đó, GS. Nguyễn Văn Đề đã cùng đồng nghiệp trực tiếp xây dựng các phác đồ điều trị giun sán ứng dụng cho bệnh viện và cộng đồng.
Là người thầy thuốc tâm huyết, nhà khoa học nhiệt thành, Thầy thuốc nhân dân, GS.TS Nguyễn Văn Đề còn là một nhà giáo luôn hết lòng với các thế hệ học viên, sinh viên ngành Y. Trong công tác đào tạo, ông đã trực tiếp tham gia giảng dạy ĐH và sau ĐH như hướng dẫn NCS, BSCK II, Cao học, sinh viên ĐH tại ĐH Y Hà Nội, Học viện Quân Y, Viện Vệ sinh Dịch tễ TƯ, ĐH Y tế Công cộng, ĐH Tây Nguyên, ĐH Y khoa Huế, ĐH Y khoa Thái Nguyên…
Năm 2012 GS. Đề được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Nông lương Thế giới (FAO) mời làm chuyên gia đầu ngành đại diện cho Việt Nam dự Hội nghị "Xây dựng chiến lược phòng chống bệnh Ký sinh trùng toàn cầu" tại Italia.
Với những đóng góp, cống hiến ý nghĩa, đáng trân trọng xuyên suốt chặng đường sự nghiệp vẻ vang đã qua, GS.TS.TTND Nguyễn Văn Đề đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, lãnh đạo Bộ Y tế, Bộ GD & ĐT trao tặng nhiều danh hiệu, phần thưởng cao quý như: Danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp Bộ, Chiến sĩ thi đua Toàn quốc, Kỷ niệm chương Vì sức khỏe Nhân dân, Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp Giáo dục, nhiều Bằng khen của Bộ Y tế, của Thủ tướng Chính phủ, Bằng Lao động sáng tạo của Tổng LĐLĐ Việt Nam, Huân chương Lao động hạng Ba 2015 và Thầy thuốc Nhân dân 2017 của Chủ tịch nước.
