Một trong số ít nghệ nhân gắn bó với loại hình nghệ thuật độc đáo
Nghệ nhân ưu tú Lâm Phên với mô hình nhà chánh điện của chùa Khmer.
Năm 1970, mới 13 tuổi Lâm Phên đã là thợ lành nghề trong việc xây dựng chùa, nhà cho người dân tộc Khmer, nhờ theo học nghề xây dựng giúp việc cho cha mình là ông Lâm Phon, một thợ xây dựng nổi tiếng ở tỉnh Trà Vinh trước đây. Đến năm 1990, có người biết anh có tay nghề, đến nhờ Lâm Phên, từ đó anh bắt đầu làm thêm nghề chế tạo, phục chế lại các hiện vật văn hóa gắn với phong tục tập quán của người dân tộc Khmer ở tỉnh Trà Vinh.
Tại Bảo tàng văn hóa dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh hiện nay có hàng trăm hiện vật đang được trưng bày như mô hình nhà chánh điện của chùa Khmer, nhà sàn, nhà tha la, nhà ông tà, các hiện vật nông ngư cụ, các loại nhạc dân tộc, dân gian, các loại mão mũ, đồ nghệ thuật Khmer... do nghệ nhân Lâm Phên chế tạo hoặc phục chế. Tay nghề của Lâm Phên rất khéo, lại có kinh nghiệm và kiến thức nên những tác phẩm ông làm ra hoặc phục chế giống với nguyên mẫu.
Nghệ nhân Lâm Phên còn được các đoàn nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh (Trà Vinh), đoàn nghệ thuật Khmer Triều An (huyện Trà Cú, Trà Vinh), đoàn nghệ thuật Khmer Sóc Trăng, Kiên Giang... đến đặt hàng từ làm các mão mũ đến các loại đờn (đờn cò, đờn gáo, đờn khum, đờn tà khê, trống tay, dàn nhạc ngũ âm)... để biểu diễn.
Nghệ nhân ưu tú Lâm Phên đang hoàn chỉnh những chiếc mão mũ và mặt nạ.
Người am hiểu sâu sắc về văn hoá Khmer
Chia sẻ về nghề, nghệ nhân Lâm Phên cho biết, so với trước đây phải mất khoảng một tuần cho các công đoạn chế tác 1 tác phẩm thì nay rút ngắn chỉ trong 2 – 3 ngày, nếu như trời đủ nắng để có thể vừa dán, vừa phơi, vừa vẽ. Hay trước đây thay vì đắp vải hoặc dùng giấy báo và sử dụng mũ trái hồng rừng, thì nay chuyển sang tận dụng giấy vé số, nhờ đặc tính ít thấm nước độ bền cao hơn và dùng bột nếp để có độ kết dính. Bên cạnh đó, khuôn đất sét làm mặt nạ cũng được thay bằng khuôn xi măng có thể sử dụng được nhiều lần.
Theo nghệ nhân Lâm Phên: "Để làm ra một chiếc mão hay mặt nạ, khó nhất trong việc chế tác là tạo hồn cho gương mặt nhân vật, đòi hỏi nghệ nhận phải hiểu tính cách của nhân vật như thế nào mới thể hiện được. Chẳng hạn, nhân vật chằn, khỉ Hahuman, nàng Xê - đa, tướng quân, công chúa, mặt hề... nghệ nhân phải phải tuân thủ theo những quy chuẩn tạo dáng, màu sắc và hoa văn đặc trưng riêng. Do đó, trước hết nghệ nhân phải có sự am hiểu, sâu sắc về văn hóa Khmer, có như vậy mới tạo ra được những sản phẩm đúng chuẩn, thể hiện thần sắc của nhân vật. Tác phẩm được chế tác hoàn toàn bằng thủ công nên mọi chi tiết cần phải hết sức cẩn thận và tỉ mỉ".
Nghệ nhân ưu tú Lâm Phên vừa kiểm tra và biểu diễn các loại nhạc cụ cổ truyền (đờn cò và đờn khum) của đồng bào Khmer.
Những đóng góp giá trị của nghệ nhân Lâm Phên được ghi nhận
Ngoài chế tác mão và mặt nạ, nghệ nhân Lâm Phên còn am hiểu về âm nhạc nghi lễ dân gian truyền thống và làm được nhiều loại nhạc cụ cổ truyền Khmer, nhiều nhất là các loại trống và đờn (đàn).
Trong các loại hình nghệ thuật, dàn nhạc ngũ âm cần nhiều thời gian, tới hơn 2 tháng để làm một dàn nhạc có chất lượng, âm thanh hay. Dàn nhạc ngũ âm gồm có trống lớn, trống sam phô, rônet thun, rônet ek, rônet dek, cồng lớn, cồng nhỏ, sa lai lớn, sa lai nhỏ, chập chọe.
Để có chất liệu đúng chuẩn, nghệ nhân Lâm Phên mỗi năm đều phải tìm nguyên liệu để dành làm những năm sau; chẳng hạn như làm những bộ cồng phải có hỗn hợp từ đồng, bạch kim, chì kiêu, phải đích thân nghệ nhân Lâm Phên chọn mua từ Campuchia... Có thể nói, với chất liệu đúng chuẩn, dàn nhạc ngũ âm chơi trong không gian yên tĩnh, âm thanh nghe xa trên 1 km, trống của dàn nhạc nghe xa đến 4 – 5 km. Đến nay nghệ nhân Lâm Phên đã làm được 11 dàn nhạc ngũ âm giao cho các nơi...
Với những nỗ lực và cống hiến cho nghệ thuật dân tộc, ông vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú năm 2018, loại hình tri thức dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian. Với việc chế tác, mũ mão, mặt nạ, đạo cụ và nhạc cụ dân tộc, cùng với việc truyền nghề cho thế hệ trẻ, nghệ nhân Lâm Phên đã góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc người Khmer. Những tác phẩm của ông đã phục vụ đắc lực cho sinh hoạt văn hóa nghệ thuật trong đời sống tinh thần của người Khmer hiện nay.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Phó thủ tướng: Tránh tăng giá đột biến các mặt hàng thiết yếu
