Dùng kháng sinh cho người cao tuổi phải hết sức thận trọng. Ở hầu hết người cao tuổi, mọi chức năng của cơ thể đều bị suy giảm dần theo năm tháng, kể cả hệ thống miễn dịch.
Trong suốt cuộc đời người nào cũng có ít nhiều đợt bị nhiễm khuẩn dù nặng hay nhẹ và mỗi lần như vậy có thể phải dùng một loại kháng sinh nào đó, đến khi đã có tuổi mà mắc bệnh phải dùng lại thì có nhiều loại kháng sinh sẽ mất hoặc giảm hẳn tác dụng (chưa kể có khi còn gây nguy hiểm), nhất là tình trạng sức khỏe, khả năng đáp ứng của cơ thể không được như lúc còn trai tráng.
Những trở ngại
 Trong mọi trường hợp, người cao tuổi phải dùng kháng sinh theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. |
Do đặc điểm sinh lý cơ thể của người cao tuổi cho nên có nhiều điều bất lợi khi người cao tuổi dùng thuốc kháng sinh. Khi dùng thuốc kháng sinh bằng đường uống, khả năng hấp thu thuốc ở đường tiêu hóa giảm làm ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị (bệnh khỏi chậm hoặc không khỏi). Mức độ hấp thu giảm nhiều hay ít còn tùy thuộc vào mức độ lão hóa của từng người. Mức độ gắn protein vào huyết tương cũng giảm. Khi kháng sinh gắn vào protein huyết tương giảm làm xuất hiện hiện tượng kháng sinh lưu hành dưới dạng tự do và sẽ gây độc cho cơ thể. Sự phân phối thuốc kháng sinh trong cơ thể người cao tuổi cũng có nhiều thay đổi, hiện tượng này tùy thuộc vào tính chất của từng loại thuốc kháng sinh và trạng thái bệnh lý của từng người. Ví dụ khi người cao tuổi bị viêm thận mà dùng gentamicin thì thuốc sẽ gắn nhiều vào hồng cầu làm lượng gentamicin tăng cao trong huyết tương có thể gây thiếu máu và một số tai biến khác. Việc đào thải thuốc kháng sinh qua đường thận cũng sẽ giảm, nhất là các loại thuốc thuộc nhóm beta-lactam, amynoglycoside, sulfamide, co-trimoxazol... do người cao tuổi có hiện tượng suy giảm nephron kéo theo suy giảm chức năng của thận. Ngoài ra, ở người cao tuổi thường hay bị thiếu vitamin K. Loại vitamin này thường do một số tạp khuẩn đường ruột tổng hợp nên nhưng do dùng các thuốc kháng sinh đào thải qua đường tiêu hóa sẽ tiêu diệt một số vi khuẩn sinh vitamin K làm cho người cao tuổi thiếu đi một lượng vitamin K, giảm kali máu, đặc biệt là những người dùng thuốc nhuận tràng kéo dài. Mặt khác một số vi khuẩn đường ruột có khả năng giáng hóa digoxin ở ống tiêu hóa, nếu dùng kháng sinh đào thải qua đường ruột quá nhiều sẽ làm tăng hấp thu digoxin và làm cho nồng độ digoxin trong huyết tương tăng cao nên độc tính cũng tăng theo. Một số thuốc có ảnh hưởng đến chức năng của gan như sulfamid, lincomycin, clindamycin, nhóm quinolon khi dùng cho người cao tuổi có chẩn đoán bị suy gan thì nên thận trọng.
Những loại kháng sinh cần lưu ý khi sử dụng
Một số kháng sinh có chứa Na , K tuy hàm lượng thấp nhưng do dùng liều cao và thời gian dài như carboxypenicillin, penicillin có thể gây độc cho người bệnh. Nhóm aminoglycoside gây độc cho thận, cơ quan thính giác nên khi dùng cho người cao tuổi phải được theo dõi cẩn thận. Một số thuốc kháng sinh như carbenicillin, colistin có khả năng làm giảm kali máu cho nên cần thận trọng khi dùng kết hợp với các thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu, thuốc glycoside trợ tim... Nên hạn chế dùng (hoặc chỉ dùng khi thật cần thiết) đối với nhóm chloramphenicol, rifamicin, nitrofurantoin.
Khi nào dùng thuốc?
Trong mọi trường hợp kháng sinh chỉ được dùng khi người thầy thuốc khám bệnh xác định là có bệnh nhiễm trùng bởi vi khuẩn hoặc mắc bệnh nhiễm virut nhưng có bội nhiễm vi khuẩn. Việc dùng kháng sinh nào là hoàn toàn do bác sĩ khám bệnh quyết định trên cơ sở biết được chắc chắn vi khuẩn gì, kết quả của thực nghiệm kháng sinh đồ là điều lý tưởng nhất, nếu không sẽ dựa vào phác đồ điều trị của Bộ Y tế ban hành (bởi vì mỗi cơ thể và mỗi một bệnh nhiễm khuẩn có thể dùng một loại kháng sinh khác nhau). Để hạn chế vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh ngay từ đầu nên dùng kháng sinh phổ hẹp. Để tránh xảy ra hiện tượng dị ứng nên hỏi kỹ người bệnh về tiền sử sử dụng thuốc kháng sinh và cho làm phản ứng trước lúc sử dụng. Nên dùng kháng sinh sớm khi đã có chẩn đoán lâm sàng. Nên tránh các thuốc kháng sinh có ảnh hưởng đến chức năng của thận, nếu bắt buộc phải dùng thì cần giảm liêu.
PGS.TS. Bùi Khắc Hậu (Đại học Y Hà Nội)
