Ngứa là một phản ứng tự vệ của cơ thể và cũng là triệu chứng của một số bệnh dị ứng. Khi bị ngứa, bắt buộc người bệnh phải gãi theo bản năng. Chính vì gãi nên có thể gây biến chứng bội nhiễm da do vi khuẩn và kéo theo nhiều hệ lụy khác…
Cơ chế gây ngứa
Ngứa là do các tế bào da tăng tiết quá nhiều histamin. Khi histamin được tiết ra do một sự kích thích nào đó có thể bên trong hay bên ngoài, sẽ tác động gây kích thích lên đầu mút thần kinh da - những thụ thể đặc biệt và gây ngứa..
Ngứa sẽ tạo nên phản xạ gãi.Đây là một giải pháp tình thế làm giảm ngứa hoặc có thể hết ngứa nhưng rất nhiều trường hợp càng gãi càng ngứa như trong trường hợp bị mề đay chẳng hạn, hoặc có khi gãi làm chảy cả máu nhưng ngứa vẫn hoàn ngứa (như trong bệnh chàm nhiễm khuẩn).
Như vậy, ngứa là một phản ứng tự vệ của cơ thể gặp ở mọi lứa tuổi, không phân biệt giới tính, hầu như không di truyền và không lây và có thể xuất hiện bất cứ chỗ nào trên da của cơ thể. Ngứa không trực tiếp gây chết người nhưng nhiều khi là biểu hiện của các loại bệnh tiềm ẩn.
Những bệnh nào gây ngứa?
Rất nhiều bệnh có biểu hiện bằng triệu chứng ngứa.Các bệnh về da có thể gây ngứa như ghẻ, chấy rận, ve, côn trùng cắn, ong đốt, viêm da do dị ứng, hoặc viêm da do tiếp xúc. Tổn thương trong các tình trạng này thường gây phát ban ở da.
Một số loại vải, len, dạ… hoặc các chất gây kích ứng da như mỹ phẩm hay những hóa chất hòa tan cũng có thể gây ngứa.Tình trạng da khô, thường gặp ở người già, cũng có thể gây ngứa nhiều vùng da rộng.
Thời tiết lạnh, tiếp xúc với nước kéo dài, tắm bằng nước nóng... thường làm tăng cảm giác ngứa. Khi nhiệt độ giảm có thể khiến người mắc bệnh mề đay lạnh nguy hiểm do bị dị ứng phát ban. Vì vậy, người bị mề đay lạnh không nên bơi, chơi ở ngoài lạnh và ăn kem trong thời tiết lạnh. Khi bị nhiễm lạnh những người này rất dễ bị sốc phản vệ gây tử vong, nếu không điều trị kịp thời.Triệu chứng của bệnh là ngứa, phát ban nhiều ngày, khó thở và mệt mỏi.Nguy hiểm nhất là bệnh nhân bị suy sụp, sốc hoặc tử vong.Bệnh thường xảy ra ở lứa tuổi thanh niên và chưa có cách điều trị. Do đó những người hay mắc mề đay lạnh, thì cách duy nhất để phòng tránh bệnh là giữ ấm và dùng thuốc kháng histamine chống dị ứng.
Bệnh cảm cúm cũng dễ gây nổi mề đay và ngứa. Bệnh dễ gặp khi thay đổi thời tiết và rất dễ lây. Biểu hiện bệnh gồm các triệu chứng như đau đầu, sốt, gai rét, đau cơ đi kèm với các biểu hiện đường hô hấp.Ở một số người khi bị cảm thường nổi mề đay. Nguyên nhân do cơ thể bị dị ứng với virus như cảm lạnh hoặc cúm. Bởi vậy những người cơ thể dễ bị dị ứng nên cẩn thận khi thời tiết thay đổi, đồng thời nên có chế độ dinh dưỡng đầy đủ giúp cơ thể tăng cường khả năng miễn dịch.
Chẩn đoán ngứa thế nào?
Việc gãi của chính bản thân người bệnh cũng gây kích ứng da và làm cho ngứa nhiều hơn, tạo thành vòng luẩn quẩn: ngứa-gãi-ngứa. Khi gãi nhiều có thể làm đỏ da và tạo ra những vết trầy xước sâu trên da.Trên thực tế, một số người, dù chỉ gãi nhẹ cũng có thể làm nổi những vệt đỏ trên da làm ngứa dữ dội hơn.Trường hợp gãi và chà xát da kéo dài có thể làm da dày lên và gây sẹo hóa trên da.
Trong việc chẩn đoán ngứa thì quan trọng là xác định nguyên nhân gây ngứa để loại bỏ nó. Nguyên nhân gây ngứa có thể thấy được một cách rõ ràng, trong các trường hợp vết cắn của côn trùng, hay chất gây dị ứng. Khi ngứa ngáy kéo dài hai ba ngày, xuất hiện và biến mất một cách thường xuyên mà không có nguyên nhân rõ ràng thì bạn cần phải đi khám và làm các xét nghiệm, như làm test da để xác định dị ứng một chất nào đó. Đối với bệnh hệ thống gây ngứa, cần phải làm xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng gan, chức năng thận, mức đường huyết, số lượng bạch cầu ái toan…vì nếu số lượng của chúng tăng có thể gợi ý đến một tình trạng dị ứng. Bác sĩ cũng yêu cầu bệnh nhân ngưng một vài loại thuốc để xác định nguyên nhân gây ngứa do thuốc bệnh nhân đang dùng. Việc sinh thiết, lấy mẫu da để quan sát dưới kính hiển vi, có thể giúp tìm ra nguyên nhân gây ngứa, chẳng hạn do nhiễm khuẩn da.
Chăm sóc da và điều trị
Khi bạn bị ngứa, dù do bất kỳ nguyên nhân nào, bạn cũng nên tắm nhanh và tắm bằng nước ấm nhưng không nên dùng xà phòng, hay sữa tắm. Bạn nên lau người nhẹ nhàng, tránh chà xát mạnh trên da vì dễ kích thích làm ngứa tăng. Ở một số người bị ngứa, có thể cảm thấy dễ chịu khi dùng một số loại kem dưỡng ẩm thoa trên da ngay sau khi tắm. Có điều bạn nên dùng những loại kem không có mùi và không màu, vì các chất tạo màu và mùi rất dễ gây kích ứng da và gây ngứa. Bạn cũng nên cắt ngắn móng tay, nhất là đối với trẻ em, để làm giảm nguy cơ trầy xước da khi gãi. Bạn có thể thoa vùng da bị ngứa bằng những chất làm dịu da như bạc hà, khuynh diệp…
Điều trị toàn thân bằng việc uống thuốc kháng histamine có ích trong hầu hết các trường hợp ngứa. Các thuốc được khuyên dùng là: hydroxyzine diphenhydramine, nhưng có tác dụng gây ngủ, vì vậy chỉ nên dùng vào buổi tối. Các loại kháng histamine khác không gây buồn ngủ như loratadine, cetirizine… có thể dùng ban ngày. Lưu ý những loại kem có chứa chất kháng histamine như diphenhydramine khi dùng cần đề phòng chúng gây ra phản ứng dị ứng, làm ngứa. Loại kem có chứa corticoid có tác dụng giảm viêm và kiểm soát ngứa, do đó có thể dùng trong các trường hợp ngứa giới hạn ở trong một vùng da nhỏ; ngứa do nhiễm độc cây thường xuân, cũng có thể bôi kem có corticoid.
Điều lưu ý là chỉ nên dùng corticoid nhẹ (như 1% hydrocortisone) khi bôi lên mặt, vì corticoid có tác dụng mạnh sẽ làm mỏng làn da nhạy cảm ở mặt. Không dùng kem có chứa corticoid với dược tính mạnh bôi ở những vùng da rộng trong thời gian dài, vì có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, do thuốc có thể thẩm thấu vào máu, nhất là ở trẻ sơ sinh. Có thể dùng corticoid đường uống nếu bị ngứa ở một vùng da rộng.
Cần phải điều trị đặc hiệu trong các trường hợp ngứa do nhiễm nấm, ký sinh trùng hoặc vi khuẩn gây ngứa, kết hợp những loại thuốc điều trị ngứa cục bộ hay toàn thân.
Các bác sĩ chuyên khoa khuyên bệnh nhân hay bị ngứa nên uống nhiều nước sẽ có tác dụng tốt.
BS. Ninh Hồng
