Vài triệu hay vài tỷ USD?
Năm 2003, khi các điều tra viên bí mật đột nhập chiếc máy bay riêng của Mikhail Khodorkovsky tại sân bay Tolmachevo ở vùng Siberia xa xôi, lạnh giá và biết tài sản của tỷ phú dầu mỏ này ước tính lên tới 15 tỷ USD. Trong hai phiên xử năm 2005 và 2008, Khodorkosvksy bị khép vào tội trốn thuế và lừa đảo. Ông lãnh án 10 năm tù.
Tổng giá trị tài sản của Khodorkovsky hơn 15 tỷ USD trước khi bị bắt vào năm 2003; trong khi người giàu nhất nước Nga năm nay - Alisher Usmanov chỉ có 17,6 tỷ USD. Trong suốt thời gian Khodorkovsky ngồi tù, đế chế kinh doanh của ông bắt đầu sụp đổ một cách có hệ thống và ước tính chỉ còn trị giá hơn 2 tỷ USD, theo Forbes.
Tuy nhiên, có nguồn tin cho biết, giới chức Nga từng tìm cách thu lại 5 tỷ USD liên quan đến công ty Dầu mỏ Yukos của Khodorkovsky được gửi ở Thụy Sĩ. Tuy nhiên, Thụy Sĩ đã từ chối giao tiền với lý do vụ việc dính líu đến vấn đề chính trị. Nhiều phỏng đoán liệu cựu tỷ phú 50 tuổi này còn bao nhiêu tiền. Trước đó, trong buổi họp báo đầu tiên sau khi ra tù, ông Khodorkovsky tuyên bố vẫn còn giữ lại một phần của khối tài sản khổng lồ từng làm ông trở thành người giàu có nhất nước Nga.
Hiện tại, một số người tin rằng tài sản của ông Khodorkovsky chỉ còn vài triệu USD nhưng không một ai có thể biết thực sự ông đã tẩu tán được bao nhiêu tài sản sang Thụy Sĩ hoặc gửi vào những tài khoản khác nhau trước khi cuộc đời kinh doanh và hoạt động chính trị của ông nổ tung trước đòn trừng phạt của Vladimir Putin. Trên thực tế, sẽ là bất thường nếu một nhà tài phiệt không chia nhỏ phần tài sản khổng lồ của mình trước tính chất khó lường của môi trường chính trị và kinh doanh ở nước Nga.
Theo Tạp chí Forbes, phần lớn tài sản trị giá 15 tỷ USD của Khodorkovsky nằm trong tập đoàn Dầu mỏ Yukos được ông gây dựng từ năm 1995. Cựu đảng viên cộng sản trẻ, nhà hóa học Khodorkovsky gia nhập tập đoàn dầu mỏ thông qua ngân hàng Menatap được ông và các đối tác thành lập trước đó 6 năm. Sau một quá trình tư hữu hóa gây nhiều tranh cãi dưới thời cầm quyền của Boris Yeltsin, Menatap mua được 78% cổ phần Yukos lúc đó mới trị giá 350 triệu USD. Hai năm sau, Yukos được niêm yết trên thị trường chứng khoán với giá trị 9 tỷ USD.
Ngành kinh doanh dầu mỏ mở rộng rất nhanh chóng và việc thỉnh thoảng có công ty phương Tây tham gia vào ngành này khiến nước Nga cảm thấy khó chấp nhận. Tuy nhiên, bản thân Khodorkovsky đã sớm nhận ra rằng muốn trở thành người chơi lớn trong cuộc chơi toàn cầu thì việc thu hút đầu tư nước ngoài là việc phải làm. Ông đã chủ động mời gọi những người khổng lồ trong ngành dầu khí như BP, Exxon đầu tư vào Yukos thông qua giới thiệu sự minh bạch của các tài khoản thuộc về Yukos, trong đó có cả việc thừa nhận ông là cổ đông kiểm soát.
Sau khi ông bị bắt, tập đoàn Yukos bắt đầu đi xuống và bị bán từng phần. Những mỏ dầu của Yukos bị bán và thuộc về đối thủ nhỏ trước đây của tập đoàn này là Rosneft. Rosneft giờ đây đã trở thành người khổng lồ mới. Tập đoàn Anh BP hiện sở hữu 20% cổ phần của Rosneft. Trong khi các luật sư của Khodorkovsky tiếp tục đấu tranh ngăn chặn việc chuyển giao tài sản của Yukos. Sau khi được phóng thích, ông vẫn tin rằng họ sẽ là những người giúp ông giành lại tài sản và vị trí 16 trong số những người giàu nhất thế giới.
Thà ở tù còn hơn nhận tội
Trả lời phỏng vấn truyền hình CNN sau khi được tự do, Khodorkovsky cho biết, ông được phóng thích không kèm theo bất cứ điều kiện gì: “Ông Putin đã có một số lần tuyên bố công khai rằng sẵn sàng xem xét yêu cầu ân xá của tôi với điều kiện tôi phải thừa nhận rằng tôi có tội. Tuy nhiên, đối với tôi, đó là điều không thể chấp nhận được”.
Nga hiện đang phải đối mặt với sự phê phán của quốc tế trong vấn đề đối xử với Khodorkovsky, người đã từng là nhân vật giàu nhất nước Nga. Nhiều quốc gia trong đó có Mỹ cáo buộc Nga truy tố có chọn lọc và lạm dụng hệ thống luật pháp.
Khodorkovsky tạo dựng tài sản của mình những năm sau khi Liên bang Xô Viết sụp đổ và sử dụng ảnh hưởng, vị thế của Yukos để hoạt động chính trị. Ông từng tuyên bố rằng mọi cáo buộc hướng vào ông là một phần trong chiến dịch của Điện Kremlin nhằm triệt hạ ông và chiếm đoạt quyền điều hành công ty do ông xây dựng dựa trên những thương vụ tư nhân hóa từ những năm 1990.
Khi còn ở trong tù, Khodorkovsky đã từng bị rạch mặt, ông kể: “Tôi đã từng bị đâm vào mặt bằng dao, mục tiêu của kẻ kia là mắt tôi nhưng rất may, chỉ đụng được đến mũi của tôi. Sau đó, một nha sĩ - người cũng đồng thời là bác sĩ phẫu thuật đã tiến hành điều trị cho tôi. Điều đó cho thấy là việc xảy ra không đáng được để ý”.
Quyết định ân xá Khodorkovsky của Putin được xem là nỗ lực nhằm cải thiện hình ảnh của đất nước này trước khi tổ chức Thế vận hội mùa Đông ở Sochi vào tháng 2/2014. Trong khi đó, các quan chức trong chính phủ Nga tuyên bố rằng Khodorkovsky được phóng thích với lí do nhân đạo vì mẹ ông này hiện đang ốm. Khi được hỏi ông có tha thứ cho Putin không, Khodorkovsky trả lời: “Tôi sẽ hành động theo một cách khác. Tôi không nghĩ trả thù là cách hành xử hợp lý”.
* Ông Stefan von Below - Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Thụy Sĩ cho biết, ông Khodorkovsky đã yêu cầu Đại sứ quán Thụy Sĩ tại Berlin - Đức cấp thị thực Schengen trong 3 tháng. Nếu được cấp thị thực này, ông Khodorkovsky có thể tự do đi lại trong 26 quốc gia thuộc khối Schengen gồm cả các nước Liên minh châu Âu (EU). Con trai ông đang theo học tại Thụy Sĩ và cựu tỷ phú này cũng có một số mối quan hệ kinh doanh ở đây.
* Trước khi bị bắt, Khodorkovsky ủng hộ tài chính cho hầu hết các đảng chính trị nhưng tuyên bố không đứng về phe nào. Tháng 2/2003, ông công khai đấu khẩu với ông Putin tại cuộc họp được truyền hình trực tiếp, cáo buộc các quan chức chính phủ nhận những khoản hối lộ khổng lồ. Tháng 10 cùng năm thì bị bắt với cáo buộc tội trốn thuế. Năm 2005, bị đưa đến một nhà tù ở Siberia. Tập đoàn Yukos tuyên bố phá sản năm 2006 và bị đem ra đấu giá.
Theo GTVT