Ngộ độc thực phẩm (hay ngộ độc thức ăn) là các biểu hiện bệnh lý xuất hiện sau khi ăn, uống do người ăn, uống phải những loại thực phẩm nhiễm khuẩn, nhiễm độc hoặc có chứa chất độc hoặc thức ăn bị biến chất, ôi thiu, có chất bảo quản, phụ gia....
Nguyên nhân gây ngộ độc
Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm (NĐTP) rất đa dạng nhưng có thể phân chia thành 4 nhóm chính sau:
Ngộ độc thực phẩm do vi sinh vật: như vi khuẩn và độc tố của vi khuẩn; do virus; do ký sinh trùng; do nấm mốc và nấm men.
Ngộ độc thực phẩm do thức ăn bị biến chất, ôi thiu: Một số loại thực phẩm khi để lâu hoặc bị ôi thiu thường phát sinh ra các loại chất độc (dầu, mỡ dùng đi dùng lại nhiều lần…..). Các chất này thường không bị phá hủy hay giảm khả năng gây độc khi được đun sôi.
Ngộ độc do ăn phải thực phẩm có độc tố tự nhiên: Khi ăn phải các thực phẩm có độc tố tự nhiên như cá nóc, cá cóc, mật cá trắm, nấm độc, khoai tây mọc mầm, một số loại quả đậu… rất có thể sẽ bị ngộ độc.
Ngộ độc thực phẩm do nhiễm các chất hóa học: Do ô nhiễm kim loại nặng (thực phẩm được nuôi trồng, chế biến tại các khu vực mà nguồn nước, đất bị ô nhiễm các loại kim loại nặng); do dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y; do phụ gia thực phẩm; do các chất phóng xạ.
Cách nhận biết
Sau khi ăn hay uống một thực phẩm bị nhiễm độc (sau vài phút, vài giờ, thậm chí có thể sau một ngày), người bệnh đột ngột có những triệu chứng: buồn nôn và nôn, có khi nôn cả ra máu, đau bụng, tiêu chảy nhiều lần (phân nước, có thể lẫn máu), có thể không sốt hoặc sốt cao trên 38oC. Ngộ độc thực phẩm không chỉ khiến con người mệt mỏi mà còn gây hại cho sức khỏe thậm chí có thể dẫn đến tử vong.
Chẩn đoán NĐTP thế nào?
Chẩn đoán người bị ngộ độc không những cần chính xác mà lại đòi hỏi nhanh chóng khẩn trương để kịp thời áp dụng các biện pháp cứu chữa.
Chẩn đoán ngộ độc thực phẩm căn cứ trước hết là hoàn cảnh xảy ra liên quan đến ăn, uống. Bệnh cảnh nhiễm độc có thể xảy ra sau năm mười phút đến vài giờ, thậm chí vài ngày sau bữa ăn. Tiếp đến là các triệu chứng khiến người bệnh phải đi cấp cứu và bác sĩ nghi ngờ tới ngộ độc. Không phải tất cả nhưng hầu hết các triệu chứng thường là bắt đầu từ đường tiêu hoá (như nhiễm độc, nhiễm khuẩn thức ăn, nhiễm hoá chất bảo vệ thực vật tồn dư trong thức ăn)… Cuối cùng là xác định tác nhân gây ngộ độc thực phẩm. Đây là vấn đề hết sức phức tạp, khó khăn do tác nhân ngày càng phong phú, đa dạng.
Xử lý NĐTP tại nhà
Khi gặp những trường hợp ngộ độc thực phẩm nhẹ có thể xử lý tại nhà với biện pháp như sau:
Gây nôn bằng cách móc họng, lưu ý khi móc họng cho trẻ làm sao cho khéo để tránh xây xát họng trẻ. Nên đặt bệnh nhân nằm thấp và nghiêng sang một bên để móc thức ăn trong họng ra. Lau chùi bằng khăn mềm sạch sẽ.
Sau khi nôn hoặc đi ngoài nên cho bệnh nhân uống dung dịch oresol loại 1 lít nước pha với một gói orezol hoặc 1 gói nhỏ (5g) pha với 200 ml nước. Nếu không có sẵn orezol thì có thể pha 1/2 thìa cà phê muối cộng với 4 thìa cà phê đường trong 1 lít nước.
Trường hợp bị tiêu chảy không nên uống thuốc hãm lại, nên để bệnh nhân đi ngoài trong thời gian đầu để tống chất độc ra ngoài.
Đối với bệnh nhân ngộ độc nhẹ sau khi nôn và đi ngoài thải hết chất độc sẽ bình phục, không nên ăn thức ăn cứng sau đó, mà nên cho ăn cháo loãng.
Đối với trường hợp sau khi sơ cứu chưa bình phục ngay và có hiện tượng tím tái, khó thở... cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để rửa ruột và điều trị tiếp.
Phòng ngừa NNĐTP thế nào?
Để đề phòng ngộ độc thực phẩm, người tiêu dùng nên chọn thực phẩm tươi, sạch; thực hiện ăn chín, uống chín; không để thức ăn sống lẫn với thức ăn chín; thức ăn đã nấu chín nên ăn ngay (trong 2 giờ đầu), phải được bảo quản đúng cách, đun kỹ trước khi sử dụng lại; không sử dụng thức ăn đóng hộp đã quá hạn, bị ôi thiu; rửa sạch tay trước khi chế biến, giữ vệ sinh trong quá trình chế biến; vệ sinh thực phẩm kỹ trước khi chế biến. Nên chọn mua các loại thực phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, đọc kỹ các thông tin trên nhãn, thông tin liên quan đến thực phẩm.
Tuyệt đối không sử dụng các loại thực phẩm để lâu ngày, thực phẩm đã có dấu hiệu thay đổi về mùi, màu sắc, hình dáng (vỏ đồ hộp…)… so với ban đầu; không sử dụng các loại thực phẩm được khuyến cáo có khả năng chứa chất độc, các loại thực phẩm lạ.
Ngoài ra cần kết hợp các biện pháp quản lý và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú ý, các loại phụ gia thực phẩm, chất bảo quản theo qui định của Nhà nước.
BS. Lê Anh
