Hình ảnh từng nhóm học sinh quây quần bên những xe hàng rong bán xiên que chiên rán, xúc xích, trà sữa... sau mỗi buổi tan trường có lẽ đã trở nên quá quen thuộc. Nhìn con mình có vẻ ngoài mũm mĩm, thậm chí thừa cân, béo phì, nhiều phụ huynh "lầm tưởng" con trẻ được nuôi dưỡng tốt.
Tuy nhiên, một thực tế đáng báo động là khi kiểm tra, rất nhiều em trong số này lại đang thiếu hụt vi chất dinh dưỡng một cách trầm trọng. Vậy đâu là nguyên nhân của nghịch lý này và nó ảnh hưởng thế nào đến tương lai của trẻ?
Thạc sĩ, bác sĩ Dương Thị Phượng - giảng viên bộ môn Dinh dưỡng và Y học gia đình, Trường Đại học Y dược, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Để làm rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với thạc sĩ, bác sĩ Dương Thị Phượng - giảng viên bộ môn Dinh dưỡng và Y học gia đình, Trường Đại học Y dược, Đại học Quốc gia Hà Nội.
PV: Thưa bác sĩ, hiện nay có một thực tế là nhiều học sinh dù có vẻ ngoài thừa cân, béo phì nhưng khi kiểm tra thì lại thiếu chất. Xin bác sĩ cho biết nguyên nhân cốt lõi của tình trạng này là gì, có phải chủ yếu là do chế độ ăn của các em đang có quá nhiều đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn không?
ThS. BS. Dương Thị Phượng: Thực tế nhiều học sinh thừa cân nhưng lại thiếu chất là một nghịch lý dinh dưỡng rất phổ biến hiện nay. Nguyên nhân cốt lõi của tình trạng này chính là do chế độ ăn mất cân bằng, đặc trưng bởi việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm cung cấp “năng lượng rỗng”.
Đây là những loại thực phẩm rất giàu năng lượng (calo) đến từ đường tinh chế và chất béo bão hòa, nhưng lại cực kỳ nghèo nàn về các vi chất dinh dưỡng thiết yếu như vitamin, khoáng chất, chất xơ và protein chất lượng cao.
Thói quen ăn uống này dẫn đến hai hậu quả song song. Một mặt, khi các em ăn nhiều đồ ăn nhanh, đồ chiên rán, trà sữa, nước ngọt, cơ thể sẽ nạp vào một lượng calo khổng lồ và lượng dư thừa này sẽ tích tụ thành mỡ, dẫn đến thừa cân, béo phì.
Những loại đồ ăn nhanh tuy giàu năng lượng (calo) đến từ đường tinh chế và chất béo bão hòa, nhưng lại cực kỳ nghèo nàn về các vi chất dinh dưỡng thiết yếu.
Mặt khác, dù no bụng và thừa năng lượng, cơ thể các em lại không nhận đủ những vi chất cần thiết cho sự phát triển. Ví dụ, một bữa gà rán và khoai tây chiên có thể cung cấp rất nhiều calo, nhưng lại thiếu trầm trọng sắt, kẽm, canxi, vitamin A, vitamin C... Tình trạng này được gọi là “nạn đói tiềm ẩn”, tức là no về lượng nhưng đói về chất
Nguyên nhân cốt lõi của tình trạng này chính là do chế độ ăn mất cân bằng, đặc trưng bởi việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm cung cấp “năng lượng rỗng”. Đây là những loại thực phẩm rất giàu năng lượng (calo) đến từ đường tinh chế và chất béo bão hòa, nhưng lại cực kỳ nghèo nàn về các vi chất dinh dưỡng thiết yếu như vitamin, khoáng chất, chất xơ và protein chất lượng cao.
PV: Thưa bác sĩ, việc vừa thừa cân lại vừa thiếu chất như vậy sẽ ảnh hưởng cụ thể như thế nào đến sức khỏe và việc học tập của các em ở lứa tuổi này?
ThS. BS. Dương Thị Phượng: Việc vừa thừa cân lại vừa thiếu chất này giống như một “gánh nặng kép”, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực và sâu sắc đến cả sức khỏe lẫn việc học tập của các em.
Trước hết, về thể chất, gánh nặng này biểu hiện rất rõ ràng. Việc thiếu các vitamin và khoáng chất quan trọng như A, C, D, kẽm, selen sẽ làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ ốm vặt và hay mắc các bệnh nhiễm khuẩn hơn.
Nghịch lý còn nằm ở chỗ, dù thừa cân nhưng các em lại có thể bị hạn chế tăng trưởng chiều cao do thiếu canxi và vitamin D, khiến xương không phát triển tối ưu. Tình trạng thiếu sắt còn gây ra thiếu máu, làm cơ thể luôn trong trạng thái mệt mỏi, uể oải, lười vận động, từ đó tạo thành một vòng luẩn quẩn làm trầm trọng thêm tình trạng béo phì.
Việc vừa thừa cân lại vừa thiếu chất này giống như một “gánh nặng kép”, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực và sâu sắc đến cả sức khỏe lẫn việc học tập của các em.
Hậu quả nguy hiểm nhất chính là nguy cơ mắc sớm các bệnh mãn tính vốn được cho là của người lớn như tiểu đường tuýp 2, mỡ máu cao, gan nhiễm mỡ và các vấn đề tim mạch ngay từ khi còn rất trẻ.
Bên cạnh đó, những ảnh hưởng tiêu cực đến trí tuệ và việc học tập cũng không kém phần nghiêm trọng. Não bộ của trẻ cần rất nhiều vi chất để hoạt động hiệu quả. Tình trạng thiếu sắt làm giảm lượng oxy lên não, gây ra hiện tượng buồn ngủ trong lớp, mất tập trung và suy giảm trí nhớ.
Tương tự, sự thiếu hụt các vitamin nhóm B hay I-ốt cũng ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng nhận thức. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa một chế độ dinh dưỡng kém và chỉ số IQ thấp hơn ở trẻ em.
Hơn nữa, chế độ ăn nhiều đường có thể gây ra sự thay đổi đột ngột về mức năng lượng, khiến tâm trạng trẻ trở nên thất thường, dễ cáu gắt, hiếu động thái quá hoặc ngược lại là trầm lắng, tác động xấu đến khả năng hòa nhập và học tập. Ngoài ra, không thể không kể đến áp lực tâm lý, sự tự ti về hình thể cũng ảnh hưởng lớn đến sự tự tin và khả năng giao tiếp xã hội của các em.
Việc vừa thừa cân lại vừa thiếu chất này giống như một “gánh nặng kép”, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực và sâu sắc đến cả sức khỏe lẫn việc học tập của các em.
PV: Vậy xin bác sĩ hãy gợi ý một số giải pháp về chế độ ăn uống, thực đơn để giúp phụ huynh đảm bảo cơ thể trẻ có đầy đủ dinh dưỡng, phát triển khỏe mạnh.
ThS. BS. Dương Thị Phượng: Để xây dựng một thực đơn đủ chất, phụ huynh cần dựa trên nguyên tắc cân đối, đa dạng và hợp lý. Thay vì một thực đơn cứng nhắc, tôi sẽ gợi ý cấu trúc các bữa ăn và các lựa chọn thực phẩm để gia đình có thể linh hoạt thay đổi.
Nguyên tắc vàng mà các gia đình cần nhớ là đảm bảo đủ 4 nhóm chất trong mỗi bữa ăn, bao gồm bột đường, chất đạm, chất béo, cùng vitamin và khoáng chất. Hãy ưu tiên sự đa dạng với nhiều màu sắc tự nhiên từ rau củ quả, đồng thời hạn chế tối đa đồ ăn chế biến sẵn, đồ chiên ngập dầu và nước ngọt công nghiệp. Và đừng quên cho trẻ uống đủ nước lọc.
Thực đơn bữa ăn cho trẻ cần đảm bảo đủ chất, dựa trên nguyên tắc cân đối, đa dạng và hợp lý.
Để giúp các gia đình dễ hình dung, một thực đơn mẫu trong ngày có thể được xây dựng như sau. Bữa sáng, vốn là bữa ăn quan trọng nhất, nên cung cấp đủ năng lượng cho cả buổi học với các lựa chọn như một tô phở, bún có đủ thịt và rau thơm; một đĩa xôi mặn ăn kèm trứng hoặc thịt kho; hay vài lát bánh mì ngũ cốc nguyên cám ăn cùng trứng ốp la và một ly sữa tươi không đường.
Bữa trưa cần đảm bảo sự cân bằng với 1-2 bát cơm, một món mặn cung cấp đạm như cá hấp, thịt gà rang, tôm rim và một món canh hoặc rau xào để bổ sung vitamin và chất xơ. Vào buổi chiều, một bữa phụ nhẹ nhàng với sữa chua không đường, khoai lang luộc, hoặc trái cây ít ngọt sẽ giúp trẻ không bị đói và tìm đến những món quà vặt không lành mạnh.
Bữa tối nên có cấu trúc tương tự bữa trưa nhưng có thể giảm lượng tinh bột, tăng cường rau xanh và nên ăn trước 8 giờ tối.
Một vài lưu ý cuối cùng là hãy dạy trẻ ăn chậm, nhai kỹ, và khuyến khích cả gia đình cùng thay đổi thói quen ăn uống lành mạnh. Quan trọng nhất, dinh dưỡng cần đi đôi với vận động thể chất. Các em cần được khuyến khích vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày để cơ thể phát triển khỏe mạnh và toàn diện.
PV: Xin cảm ơn bác sĩ về những chia sẻ vô cùng hữu ích!
