Ngày 10/1/2016, tại Nhà hát Lớn Hà Nội, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã trao tặng danh hiệu tôn vinh 102 Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) và 377 Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT), đặc biệt có hai bố con đều được vinh danh trong đợt này, đó là NSƯT Tự Long được phong NSND, bố anh - nghệ sĩ Vũ Tự Lẫm được phong NSƯT.
Tên đầy đủ của anh là Vũ Tự Long, năm nay 43 tuổi, là một trong 2 nghệ sĩ trẻ nhất được phong danh hiệu NSND. Bố và mẹ anh đều là lớp diễn viên đầu tiên của Đoàn Dân ca Quan họ Hà Bắc (nay là Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh). Hơn 40 năm trước, với lối diễn xuất sâu lắng, nội tâm, hóa thân vào nhân vật bằng cảm xúc gan ruột, nghệ sĩ Vũ Tự Lẫm (bố anh) đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng công chúng yêu điện ảnh, với nhân vật Hai Chi (người yêu của cô Nết, do Như Quỳnh đóng) trong phim truyện nhựa Đến hẹn lại lên của đạo diễn Trần Vũ.
Nghệ sĩ Nhân dân Tự Long.
Trong cuộc trò chuyện thân tình giữa chúng tôi với NSƯT Tự Lẫm và nghệ sĩ Minh Phức, ông bà cho biết: Vì hai vợ chồng đều là diễn viên nên Tự Long mới 9 tháng tuổi đã phải xa bố mẹ về quê ở với bà nội. Năm Tự Long 5 tuổi, bố mẹ đón anh lên ở cùng, những khi bố mẹ tập hoặc biểu diễn, thường phải đặt con nằm võng treo dưới gầm sân khấu. Một hôm, bố mẹ biểu diễn, Tự Long chạy xuống khu vực khán giả nhìn bố xúng xính trong bộ trang phục quần trắng, áo the, khăn xếp lại có giọng ca ngọt ngào, đằm thắm, ai đó xì xào: “Tự Lẫm đẹp trai quá, không biết đã có vợ chưa?”. Cậu bé Tự Long hóm hỉnh:
- Bố cháu đấy ạ, đẹp trai nhưng chưa có vợ!
Cả khán phòng ồ lên tiếng cười sảng khoái khi nghe câu nói ngộ nghĩnh và hóm hỉnh, hài hước của bé Tự Long. Kể lại chuyện này, NSƯT Vũ Tự Lẫm chậm rãi: “Có lẽ tố chất hài của Tự Long đã hình thành ngay từ tuổi ấu thơ”.
Khi đến tuổi vào lớp một, bố mẹ đưa Tự Long về ở với bà nội và theo học tại quê nhà (nay là phường Trang Liệt, thị xã Từ Sơn). Suốt những năm tháng tuổi thơ, anh sống với bà nội trong căn nhà lợp mái tranh, tường vách đất và sự chở che, thương yêu, chăm sóc của bà nội, thiếu vắng tình cảm của bố mẹ so với bạn bè cùng trang lứa. Nhiều lúc, bé Tự Long cảm thấy ngậm ngùi, nhưng trong hoàn cảnh ấy đã sớm tạo nên tính cách tự lập, một tố chất nền tảng đưa Tự Long đến với những thành công trong cuộc sống và sự nghiệp như ngày nay. Ít ai biết anh từng là chàng bán kem lém lỉnh với chiếc xe đạp cà tàng, buộc cái còi cao su trên ghi đông, len lỏi về các làng quê, bóp “toe toe” mời gọi trẻ con, người lớn; anh đã theo học Trường trung cấp Xây dựng Bắc Ninh, khoa Mộc dân dụng và sau đó đi làm thợ mộc.Tự Long cũng đã từng làm lơ xe và “xắn quần móng lợn” làm phụ hồ, xách vữa tại các công trình trên thị xã; chạy xe ôm để có tiền nuôi sống bản thân và đỡ đần gia đình.
Vào học cấp II (bây giờ là trung học cơ sở), anh được về thị xã Bắc Ninh sống với bố mẹ tại khu tập thể của Đoàn Dân ca Quan họ. Ngoài giờ học tập, Tự Long và một số bạn (con của NSND Thúy Cải, nghệ sĩ Xuân Trường...) thường thập thò ở sàn tập, mải mê xem các bác, các cô Đoàn Chèo tập hát, rồi cùng nhau tập diễn trích đoạn Tuần ty, đào Huế, một vở kinh điển của nghệ thuật chèo, được nhiều người khâm phục. Từ thực tế khó khăn, vất vả của nghiệp ca hát, ông bà không muốn cho con theo nghiệp này, có lần anh đã bị bố mẹ đánh đòn vì quá say mê ca hát.
NSND Tự Long trên sân khấu hài “Ơn giời, cậu đây rồi”.
Tự Long được thừa hưởng “cái gien” nghệ thuật của gia đình bên ngoại (ông ngoại là diễn viên Đoàn Chèo Trung ương, chú là Trưởng đoàn đầu tiên Đoàn Dân ca Quan họ, hai bác là diễn viên Nhà hát Chèo Trung ương và Đoàn Văn công Việt Bắc). Thấy con trai quá đam mê ca hát, lại có chút năng khiếu hát chèo, bố mẹ anh đồng ý để anh theo học Trường Văn hóa - Nghệ thuật Hà Bắc. Đang theo học thì ông Nguyễn Hữu Luận, lúc đó là Trưởng đoàn Chèo, sau khi xem Tự Long diễn trong trích đoạn Tuần Ty, đào Huế đã nói với bố mẹ anh: “Không cần phải học nữa, về đoàn biểu diễn luôn”. Thế là anh trở thành diễn viên vừa học vừa làm của Đoàn Chèo Hà Bắc, sau đó Tự Long nộp đơn theo học Khoa Chèo Trường đại học Sân khấu - Điện ảnh. Hai bố con khăn gói ra Hà Nội thi, Tự Long nhanh chóng vượt qua vòng sơ khảo và mấy ngày sau nhà trường thông báo anh là thí sinh có điểm cao thứ nhì trong 11 thi sinh thi vào Khoa Chèo. Bốn năm học ở trường, Tự Long đều đạt loại giỏi, được cấp học bổng. Vốn là người hiếu động, hoạt ngôn, anh sôi nổi tham gia công tác xã hội, thể thao, làm Bí thư Đoàn...
Để có tiền trang trải học tập, những năm ngồi trên ghế nhà trường, anh đã rất chịu khó, tối tối lặn lội đi hát tại các quán cà phê âm nhạc, quán sinh viên, dẫn chương trình... Đặc biệt, anh đã sớm tham gia làm phim truyền hình để có thêm kinh nghiệm diễn xuất. Anh vẫn nhớ cảm giác ngờ nghệch lần đầu tiên được xuất hiện trước ống kính máy quay với bộ phim Trầu têm cánh phượng của đạo diễn Đinh Như Trang, vào vai một nghệ sĩ chèo phải vất vả bươn chải với cuộc sống để có thể theo đuổi niềm đam mê nghệ thuật, không ít lần anh bị đạo diễn mắng. Giờ đây, những lời nhắc nhở đó đã giúp anh vào vai ngày càng ngọt hơn.
Ra trường, Tự Long là diễn viên Đoàn Chèo, Tổng cục Hậu cần (thuộc Bộ Quốc phòng) tận tụy, cần mẫn từ những vai cầm cờ, chạy hiệu mà đi lên. Mười bốn năm trong nghiệp diễn, anh đã tích lũy được một gia tài đáng nể với 10 Huy chương Vàng, năm 2012 được Nhà nước phong tặng NSƯT.
Năm 2013, anh được phong quân hàm Trung tá, đầu năm 2016, anh được phong tặng danh hiệu NSND. Hiện nay, Tự Long là Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội.
Công chúng biết và ngày càng yêu mến, khâm phục Tự Long hơn trong các vai hài trên sóng truyền hình quốc gia. Anh bắt đầu đến sân khấu hài với vai Bác sĩ hoa súng trong chương trình Gặp nhau cuối tuần trên sóng VTV năm 2000. Đây được coi là cái duyên lớn với Tự Long. Cùng với Xuân Bắc, anh nhanh chóng nhận được sự yêu mến của khán giả. Những năm gần đây anh đều đặn tham gia chương trình Gặp nhau cuối năm, diễn xuất của anh luôn tạo ra sự hài hước, hóm hỉnh, nhắc nhở, phê phán nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, thâm thúy. Đặc biệt anh biết phát huy lợi thế là diễn viên chèo, thể hiện nội dung kịch bản Gặp nhau cuối năm bằng những làn điệu chèo ngọt ngào, êm ái, đem đến khán giả những tiếng cười hả hê, sảng khoái.
Gần 20 năm qua, kể từ ngày ra trường, cuộc đời hoạt động nghệ thuật của NSND Tự Long là hình ảnh tiêu biểu của người nghệ sĩ lao động tận tụy, tận tâm, tận lực với nghề. Tự Long càng ngày càng trở nên vô cùng thân thuộc đối với công chúng trong nước và đồng bào ta ở nước ngoài.
Gặp chúng tôi trong Ngày thơ Việt Nam lần thứ 14 tại Bắc Ninh, NSƯT Vũ Tự Lẫm chia sẻ: So với bạn bè đồng nghiệp cũ, niềm vui đến với ông có phần muộn mằn, nhưng giờ đây niềm vui như được nhân đôi vì cả hai bố con cùng được phong tặng danh hiệu vinh dự của Nhà nước!