Nghề dệt Dèng ở Huế: Giữ hồn văn hóa, mở đường thoát nghèo

Mỗi tấm Dèng mang một dấu ấn văn hóa đặc biệt

Nghề dệt Dèng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2016. Với người Tà Ôi, đây không chỉ là một nghề truyền thống tồn tại từ rất lâu đời mà còn là nơi lưu giữ ký ức và thế giới quan của cộng đồng miền sơn cước. Các già làng vẫn nhắc rằng nghề được truyền từ mẹ sang con, từ bà sang cháu, như một cách bảo tồn sợi dây văn hóa xuyên suốt nhiều thế hệ.

Nguyên liệu để tạo ra Dèng được nhuộm bằng màu sắc lấy từ cây lá bản địa. Những sắc vàng, xanh, đen vốn mộc mạc nhưng khi đi qua đôi bàn tay của phụ nữ Tà Ôi lại trở thành những dải màu tinh tế và có chiều sâu.

Điểm tạo nên sự đặc biệt của Dèng chính là kỹ thuật gắn hạt cườm trực tiếp lên mặt vải, tạo độ nổi rõ rệt và mang dấu ấn của núi rừng. Kỹ thuật này đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và con mắt thẩm mỹ được rèn luyện qua nhiều năm.

Hệ thống hoa văn trong Dèng có hơn bảy mươi mẫu, phần lớn được mô phỏng từ thiên nhiên và các biểu tượng tâm linh trong đời sống người Tà Ôi. Những đường thẳng, hình thoi và hình tam giác được kết hợp có chủ ý, thể hiện quan niệm về sự hài hòa giữa trời, đất và con người. Bởi vậy, mỗi tấm Dèng không chỉ đơn thuần là tấm vải mà còn là lời kể chuyện về văn hóa, về thế giới mà đồng bào gắn bó.

Đối với cộng đồng Tà Ôi, Dèng còn mang giá trị tinh thần sâu sắc. Đây là lễ vật trong các dịp quan trọng, là trang phục truyền thống trong lễ hội và là minh chứng cho sự khéo léo của phụ nữ. Tấm Dèng vì thế trở thành biểu tượng của niềm tự hào dân tộc và là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa.

Nghề truyền thống mở đường cho phát triển kinh tế

Cùng với quá trình bảo tồn, dệt Dèng đang mang lại hướng sinh kế thiết thực cho người dân A Lưới. Nhiều hợp tác xã và cơ sở sản xuất hoạt động đều đặn, thu hút hàng trăm lao động, phần lớn là phụ nữ.

Việc tổ chức sản xuất theo mô hình hợp tác xã đã giúp nghề vượt khỏi quy mô hộ gia đình, hình thành quy trình làm việc chuyên nghiệp hơn như nhận mẫu, hoàn thiện thiết kế, kiểm tra chất lượng và giao hàng theo yêu cầu.

Trong số này, nổi bật là Hợp tác xã Thổ cẩm xanh AzaKooh do nghệ nhân Mai Thị Hợp sáng lập vào năm 2012. Ban đầu chỉ có mười sáu thành viên, đến nay hợp tác xã đã phát triển lên hơn một trăm người, trong đó nhiều người làm việc thường xuyên. Nghệ nhân Mai Thị Hợp không chỉ tạo ra những tấm Dèng đẹp mà còn truyền dạy nghề cho người trẻ để đảm bảo sự tiếp nối bền vững.

Theo chia sẻ của bà Hợp, sản phẩm của hợp tác xã được tiêu thụ tại nhiều địa phương và xuất hiện trong các sự kiện văn hóa, hội chợ thương mại và chương trình du lịch. Bên cạnh những tấm Dèng truyền thống, người dân còn sáng tạo ra nhiều sản phẩm mới như túi, ví, khăn choàng, giày vải, váy và áo dài làm từ chất liệu Dèng.

Mức giá sản phẩm dao động từ vài chục nghìn đến vài trăm nghìn đồng, còn những tấm Dèng được dệt kỳ công có thể đạt giá trị hàng triệu đồng. Việc đa dạng hóa sản phẩm đã giúp nghề thích ứng tốt với thị trường và tạo thêm cơ hội tăng thu nhập cho người dân.

Dèng A Lưới còn được giới thiệu trong các chương trình thời trang tại Festival nghề truyền thống Huế. Một số nhà thiết kế đã mang chất liệu này trình diễn tại các sự kiện ở Nhật Bản và Pháp, góp phần quảng bá văn hóa Tà Ôi đến bạn bè quốc tế. Sự lan tỏa đó giúp nâng tầm giá trị của nghề dệt và tạo động lực để nhiều phụ nữ vùng cao tiếp tục gắn bó.

Tại xã A Lưới 2, nhiều bạn trẻ người Tà Ôi và Cơ Tu đã tham gia học nghề với tư duy mới. Trường học tổ chức lớp dạy dệt, còn các hợp tác xã trẻ được lập ra nhằm kết hợp giữa gìn giữ truyền thống và sản xuất sản phẩm phục vụ khách du lịch. Vải Dèng được dùng làm trang phục hoặc phụ kiện hiện đại phù hợp với thị hiếu giới trẻ, tạo ra sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại.

Nghề dệt cũng được đưa vào tour du lịch cộng đồng, nơi du khách có thể trực tiếp trải nghiệm các công đoạn dệt, nghe kể chuyện bản làng và mua sản phẩm ngay tại nhà dân. Cách làm này giúp tạo hai nguồn thu cùng lúc cho người dân vừa từ sản phẩm thủ công, vừa từ dịch vụ trải nghiệm.

Ông Phan Duy Khanh, Chủ tịch UBND xã A Lưới 2 cho biết, địa phương đang xây dựng mô hình trồng dâu nuôi tằm để chủ động nguồn sợi cho nghề dệt. Việc phát triển nguyên liệu tại chỗ không chỉ hỗ trợ bảo tồn văn hóa mà còn mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững, giúp người dân nâng cao đời sống.

Nhờ sự kết hợp giữa gìn giữ bản sắc và đổi mới sản xuất, nghề dệt Dèng đang trở thành điểm tựa văn hóa lẫn kinh tế của người Tà Ôi. Những tấm thổ cẩm tinh xảo vừa kể câu chuyện về núi rừng, vừa tạo nguồn thu ổn định, góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm nghèo bền vững của vùng cao A Lưới.

Hoàng Dũng