Gia hạn New START - quyết định kịp thời
Cùng với thông báo của mình, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết: “Việc gia hạn Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược mới nhằm đảm bảo các giới hạn có thể kiểm chứng được đối với các tên lửa liên lục địa, tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm và các máy bay ném bom hạng nặng của Nga đến ngày 5/2/2026”. Đây là một quyết định kịp thời của Tổng thống Mỹ Joe Biden - ngay trước thời điểm Hiệp ước hết hạn 5/2, đồng thời cũng giúp Người đứng đầu nước Mỹ thực hiện cam kết của mình trong cuộc bầu cử Tổng thống là bảo vệ người dân Mỹ khỏi các mối đe dọa hạt nhân. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres, cho rằng việc gia hạn hiệp ước New START là bước khởi đầu để thế giới có thể củng cố lại chế độ kiểm soát vũ khí hạt nhân.
Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược mới bắt đầu thưc thi từ năm 2011. Theo đó, mỗi quốc gia Mỹ và Nga không được triển khai quá 1.550 đầu đạn hạt nhân chiến lược, 800 bệ phóng, 700 quả tên lửa đạn đạo liên lục địa. Tuy nhiên, dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, Washington tỏ ra không mặn mà với việc gia hạn hiệp ước New START vì cho rằng đây là một sự bất công khi Nga phát triển nhiều loại vũ khí không phù hợp với New START, đe dọa an ninh Mỹ. Ngoài ra, Trung Quốc - quốc gia sở hữu khoảng 300 đơn vị vũ khí hạt nhân - không có bất cứ một ràng buộc nào với hiệp ước. Chính vì thế, Mỹ muốn Trung Quốc trở thành bên thứ 3 tham gia tuy nhiên đề nghị này đã bị Trung Quốc từ chối.
New START là hiệp ước có tính ràng buộc pháp lý duy nhất còn lại về kiểm soát vũ khí hạt nhân giữa Nga và Mỹ. Người ta lo ngại nếu New START bị “khai tử”, sẽ không có một văn bản pháp lý nào ngăn cản phát triển các loại vũ khí hạt nhân kể từ năm 1972. Điều này sẽ kích hoạt một cuộc chạy đua vũ trang mới như thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sau quyết định gia hạn New START của Nga và Mỹ, thế giới đã “thở phào nhẹ nhõm”, theo kế hoạch, 2 bên sẽ hoàn thiện tất cả các thủ tục cần thiết để đảm bảo cơ chế pháp lý quốc tế quan trọng này tiếp tục có hiệu quả đối với việc hạn chế kho vũ khí hạt nhân của mỗi bên.
Các cuộc đàm phán gia hạn New START từng bị đình trệ dưới thời cựu Tổng thống Trump.
Quan hệ Nga - Mỹ có thể được “cài đặt lại” trong thời gian ngắn
Việc gia hạn Hiệp ước START mới được đánh giá là bước đi tích cực giúp khôi phục lòng tin giữa Nga và Mỹ trong bối cảnh quan hệ song phương đang ở mức rất thấp. Dư luận hy vọng đây có thể là “bước đệm” để 2 cường quốc hàng đầu thế giới về vũ khí quay lại các hiệp ước như Hiệp ước Bầu trời Mở mà cả Nga và Mỹ đều đã tuyên bố rút lui hay Hiệp ước về các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF).
Theo các nhà phân tích, còn quá sớm để lạc quan về khả năng “cài đặt lại” quan hệ Nga - Mỹ bởi thực tế là quan hệ giữa Washington và Moscow đã “tụt dốc không phanh” trong suốt thời gian dài vừa qua. Mỹ gia hạn New START xuất phát từ chính lợi ích an ninh quốc gia. Mỹ tính toán rằng, khoảng thời gian 5 năm sẽ giúp các nhà đàm phán Nga - Mỹ có thêm thời gian xây dựng một hiệp ước mới, khi mà hiệp ước cũ đã lỗi thời. Trong phiên bản mới, có thể có thêm các quốc gia khác cùng tham gia như Pháp, Anh, và thậm chí là Trung Quốc.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki cho rằng ngay cả khi hợp tác với Nga để thúc đẩy các lợi ích của Mỹ, thì Mỹ vẫn luôn nỗ lực để buộc Nga phải “chịu trách nhiệm về những hành động đối địch và liều lĩnh” của mình. Một quan chức cấp cao giấu tên của Mỹ cho biết: “Chúng tôi đang làm việc với Nga, để buộc Nga phải chịu trách nhiệm về những hành động “không phù hợp” trong những năm gần đây”. Rõ ràng là hiệp ước này không đủ để hàn gắn những rạn nứt đã bám rễ trong quan hệ Nga Mỹ. Có chăng, nó chỉ là bước khởi đầu giúp hai bên ổn định an ninh chiến lược toàn cầu đóng góp vào tiến trình giải trừ vũ khí hạt nhân, đặc biệt không làm trầm trọng thêm những căng thẳng giữa Nga và Mỹ.