(SKDS) - Liệt sĩ Hoàng Việt là nhạc sĩ số một của Việt Nam về tình ca. Ông đã được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt đầu vào năm 1996 cùng với 4 nhạc sĩ khác. Năm 2012, ông còn được Chủ tịch nước Trương Tấn Sang ký truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND vì sự hy sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta.
Từ giai phẩm trữ tình đầu tiên
Tiếng còi trong sương đêm là tác phẩm được nhạc sĩ Hoàng Việt sáng tác vào năm 1944 - 1945 với bút danh Lê Trực, bị coi là “lạc điệu” so với các hành khúc cách mạng cùng thời như Lên đàng, Tiếng gọi thanh niên của Lưu Hữu Phước. Thật ra, ở chỗ sâu xa, nó vẫn biểu hiện lòng quyết tâm ra đi của thế hệ thanh niên đô thành được thức tỉnh bởi Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đến nay, đã gần 70 năm ra đời, ca khúc trữ tình thấm đẫm tinh thần yêu quê hương, đất nước của người nhạc sĩ tài hoa này vẫn là một trong những ca khúc mãi vang ngân bởi nhiều giọng ca trong nước lẫn hải ngoại như: Thanh Thuý, Khánh Ly, Thanh Tuyền, Ngọc Ánh, Vân Khánh...
Tiếc thay, cũng từ ca khúc đầu tiên này, nhạc sĩ Hoàng Việt bị quy là “phản động” nên đã bị bắt giam và đưa đi lao động cải tạo 3 tháng. Nhờ có những đồng chí, đồng nghiệp hiểu ông đã đứng ra bảo lãnh, ông được tha, rồi về làm việc tại tổ quân nhạc. Đấy cũng là lúc ông đổi bút danh từ Lê Trực thành Hoàng Việt Hận (?!) Mãi sau này ông mới bỏ chữ “Hận” đi để thành bút danh Hoàng Việt.
Năm 1954, nhạc sĩ Hoàng Việt tập kết ra Bắc và vào học khóa đầu tiên Trường Âm nhạc Việt Nam, nay là Nhạc viện Quốc gia Hà Nội. Ngay sau khi tốt nghiệp, năm 1958, ông được cử sang Nhạc viện Sofia, Bulgaria tu nghiệp và tốt nghiệp hạng ưu với bản giao hưởng nổi tiếng Quê hương. Nhạc sĩ Hoàng Việt là người đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được cử đi đào tạo ở nước ngoài và thuộc thế hệ đàn anh của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam.
Ông cho rằng “những ký ức quê hương” và “trách nhiệm của một công dân” đã giúp ông viết nên bản giao hưởng với lời đề tặng: “Kính dâng Nam Bộ trong cuộc chiến đấu anh dũng chống ngoại xâm”... Theo đánh giá của giới chuyên môn, Hoàng Việt là nhạc sĩ đi đầu trong việc phát triển nhạc giao hưởng Việt Nam. Bản giao hưởng Quê hương gồm 4 chương là tác phẩm nhạc giao hưởng đầu tiên của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam đương đại.
Tuy nhiên, bản giao hưởng Quê hương của Hoàng Việt cũng phải đợi tới bảy năm sau (1965) mới được trình diễn lần đầu tiên tại Nhà hát Lớn Hà Nội.
 Nhạc sĩ, liệt sĩ Hoàng Việt. |
Hai bản Tình ca - Hai số phận long đong
Lòng nhớ thương vô hạn người vợ ở miền Nam trào dâng khiến ông viết nên bản Tình ca bất hủ số 1. Ca khúc này được ca sĩ Quốc Hương thể hiện từ năm 1957. Ngay sau đó, nó bị một số người cho là “bi lụy”, “yếu đuối”, “cá nhân chủ nghĩa”..., không thích hợp với tâm trạng của số đông công chúng theo như cách nhìn nhận đánh giá lúc bấy giờ, khi mà cả miền Bắc xã hội chủ nghĩa đang bừng bừng khí thế tiến quân vào xây dựng phong trào tập thể, hợp tác hóa nông thôn lại có bài hát ca ngợi tình cảm cá nhân “sặc mùi tiểu tư sản” thế (!?).
Tình ca số 1 của Hoàng Việt được viết khi “hai miền còn cách chia”: Hoàng Việt tập kết ra Bắc, để lại ở miền Nam người vợ trẻ và 3 đứa con thơ, cháu lớn nhất mới lên năm. Vì thế, nỗi thương vợ, nhớ con của ông càng thêm da diết. Nhưng phải đợi 2 năm sau, lần đầu tiên ông nhận được thư của người vợ ở miền Nam, vì lúc ấy mọi thư từ liên lạc không được chuyển thẳng từ Nam ra Bắc, mà phải chuyển vòng qua Pháp, niềm vui như vỡ òa khi cầm lá thư của vợ trên tay khiến ông không thể kìm nén được. Chính lúc ấy, nhạc sĩ Hoàng Việt đã xuất thần cho ra đời bản Tình ca. Đối với ông, Tình ca như là một tâm sự cá nhân với người vợ yêu dấu sau nhiều tháng năm cách xa, nhưng không vì thế mà sầu đau, bi lụy, trái lại, nó vẫn mượt mà đằm thắm, là ca khúc ca ngợi nỗi niềm nhớ nhung bất tận của tình yêu lứa đôi trong xa cách, không phải chỉ ở thời điểm ấy mà nó là tình cảm chung của con người ở mọi thời đại.
Dù vậy, bản Tình ca số 1 của Hoàng Việt vẫn có một số phận khá “long đong” giống như một số giai phẩm trữ tình của ông trước đó và lại phải chịu nằm “đắp chiếu” cho đến mãi năm 1967, tức là sau 10 năm, kể từ khi nó được công diễn lần đầu tiên và sau 1 năm khi tác giả của nó, nhạc sĩ Hoàng Việt lên đường vào chiến trường miền Nam. Nhưng có lẽ điều đáng nói là từ “tai nạn” nghề nghiệp này, nhạc sĩ Hoàng Việt đã ngừng sáng tác một thời gian khá lâu.
Người đồng thời với ông là nhà thơ Bảo Định Giang đã thật có lý khi viết: “Sau hơn 40 năm, Tình ca vẫn ngân vang khắp nước. Hoàng Việt nằm lại dưới lòng đất nhưng bài ca về những người mình yêu quý vẫn còn in đậm trong suy tư và tình cảm của nhiều người”.
So với bản Tình ca bất hủ số 1 thì Vẳng từ quê mẹ (được coi là bản Tình ca số 2 của người nhạc sĩ đa đoan này) lại “long đong” theo một kiểu khác, mà cho đến bây giờ chưa ai đưa ra được một kiến giải thấu đáo về số phận của các nhạc phẩm ấy. Đây là tác phẩm ông viết trong thời gian đi học ở Bulgaria, có cả ảnh chụp và ký tên Hoàng Việt. Cũng vẫn giai điệu trữ tình đằm thắm, thiết tha vốn có ở người nhạc sĩ này và nỗi niềm nhớ thương vô hạn của ông đối với người vợ trẻ và đàn con thơ nơi quê nhà, nên ở bản Tình ca số 2, ông đã viết: “... Đây còn đây sông núi xưa vẫn đẹp/ Như tình em chung thủy đợi tháng năm chưa hề nhạt phai/ Quê hương dù bóng đêm còn che mờ nửa trời/ Nhưng trái tim yêu đời/ Sáng như ánh dương ngời ngời/ Cho dù sao dời vật đổi/ Cho dù núi lấp sông ngăn/.../ Nối liền tình ta trên Tổ quốc mênh mang...”.
Sau 13 năm trời xa cách, kể từ khi tập kết ra miền Bắc, rồi đi học nước ngoài, cho đến lần trở lại chiến trường miền Nam năm 1967, nhạc sĩ Hoàng Việt mới được gặp lại vợ con. Thời gian vào lại chiến trường quá ngắn ngủi, khoảng hơn 1 năm, lại do bận quá nhiều công việc nên ông cũng không có nổi thời gian để nhớ đến những gì mình đã viết trước đó. Nhưng trời cũng có mắt đã se duyên ông với một người vợ thực sự trung hậu đảm đang là bà Lâm Thị Ngọc Hạnh. Bà chính là người biết cất giữ những gia tài quý báu của chồng và cũng là tài sản vô giá của quốc gia để đến hôm nay, bản Tình ca số 2, sau nửa thế kỷ phiêu bạt, lại hiện lên tươi rói như chính tấm lòng của người nhạc sĩ tài ba Hoàng Việt với vợ con cũng như với quê hương đất nước, dù chúng có phải trải qua những bước đường “long đong” nhưng rồi cuối cùng ngọc vẫn hoàn nguyên.
Đỗ Ngọc Yên