Gần đây, trên kênh VTV1 trong mục điểm báo tôi thấy có bài “Hầu hết giáo viên tiếng Anh không đạt chuẩn”. Tôi rất mừng vì đã có sự đánh giá công khai điều này qua quan sát, nghiên cứu. Đó cũng là điều mà tôi cảm nhận được từ lâu mà không có cơ sở để nói ra, hoặc viết ra.
Cách đây hơn 40 năm, một bà giáo người Hungari dạy tiếng Hungari cho chúng tôi, có nói chuyện vui cho chúng tôi biết rằng, anh ruột của bà là Thứ trưởng Bộ Ngoại thương Hungari, một lần đi họp tại Bộ Ngoại thương của Anh, Ban tổ chức có hỏi ông: “Thưa ngài, ngài có cần người phiên dịch không ạ?” Ông trả lời một cách vui vẻ: “Không ạ”.
Tưởng là ổn, nhưng khi ông trình bày báo cáo xong, người ta hỏi ông: “Thưa ngài, ngài nói tiếng gì đấy ạ?”...
Phát âm tiếng Anh, nhất là nghe tiếng Anh rất khó, vì mỗi người phát âm một cách khác nhau. Mới gặp nhau lần đầu thì rất khó hiểu nhau. Trao đổi với nhau vài buổi, biết được những mặt yếu của nhau rồi mới hiểu dần được. Cũng có khi không thể hiểu được nhau.
Nhiều người nghĩ rằng, nên cho con cháu học sớm ngoại ngữ từ khi học mẫu giáo, coi như người bản xứ học tiếng nước nhà vậy. Thật là một sự liên hệ không chính xác, thậm chí sai lầm nữa. Tôi rất thương và rất lo cho các cháu. Trong mấy năm học mẫu giáo, học mấy năm đầu của tiểu học, các cháu cũng có những nội dung có ích phải trải qua, nếu phải dành thời gian để học thêm tiếng Anh, các cháu sẽ rất mệt, tiếng Anh hoàn toàn không giống tiếng Việt đang học. Các cháu cũng bị thiệt thòi khi không được học hoặc học sơ sài những nội dung đáng được học và cần được học vào những năm đầu đời của mình, nhất là trong khi tiếng mẹ đẻ còn chưa sõi, cần phải được học hỏi cha mẹ, ông bà, sẽ để lại những lỗ hổng về tri thức trong suốt cả cuộc đời!
Một câu hỏi có thể đặt ra: “Nếu học ngoại ngữ, đặc biệt là học tiếng Anh muộn hơn 4, 5 năm so với hiện tại thì có những điều lợi, điều hại gì? Về hại, tôi chẳng thấy gì, còn những điều lợi thì không thể kể siết.
Tuổi trẻ học gì cũng dễ vào, dễ nhớ, không cứ gì ngoại ngữ. Nếu ưu tiên cho tiếng Anh thì nên ưu tiên cho tiếng Việt hơn, ưu tiên cho những tri thức tình đời, tình cảm với cha mẹ, ông bà, với anh chị em, họ hàng, xã hội, đất nước... Về khả năng học muộn tiếng nước ngoài, tôi theo dõi thấy các anh, các chị đi học thực tập sinh, nghiên cứu sinh ở nước ngoài đã từ 30 tuổi trở lên, đều phải học tiếng của nước mà mình đến, tốc độ học còn có vẻ nhanh hơn nhiều so với ở tuổi trẻ con. Trong bộ óc của chúng ta có nhiều trung khu dành cho các thứ tiếng, mỗi trung khu một thứ tiếng, luôn luôn sẵn có và không lẫn lộn. Những ngoại ngữ càng học về sau càng dễ vào, vì có cơ sở để so sánh giữa thứ tiếng đã biết rồi với thứ tiếng đang học, giống nhau và khác nhau ở chỗ nào, nên dễ hiểu, dễ nhớ hơn. Kinh nghiệm cho thấy, càng về sau đọc sách báo tiếng nước ngoài càng nhiều, sự hiểu biết và tốc độ tiếp thu càng tăng lên rõ rệt. Đừng nên lo lắng một chút nào mà nên lấy làm mừng rằng mình đã để cho các cháu được hoàn thiện tiếng mẹ đẻ là tiếng Việt thân yêu của chúng ta, làm nền tảng cho học tập những ngoại ngữ khác về sau.
Sự không chuẩn của hầu hết các giáo viên tiếng Anh theo bài điểm báo rất đáng tin là đúng, nhất là đối với các lớp cho các cháu nhỏ tuổi. Giáo viên đạt trình độ cao và phát âm chuẩn, ngay ở các nước tiên tiến cũng phải công nhận là hiếm có. Tình trạng giáo viên tiếng Anh không chuẩn và không đồng bộ sẽ là gánh nặng cho các cháu này khi lớn lên và giao thiệp rộng, cứ phải liên miên sửa cách phát âm thì tội nghiệp quá.
Chúng tôi nghĩ, chẳng thà cho học tiếng Anh muộn mà học chuẩn thì nhẹ nhàng hơn nhiều, không chỉ đối với người học mà ngành giáo dục cũng có thời gian, có điều kiện để nâng tầng chuẩn cho các giáo viên dạy tiếng Anh ở nước ta.
GS.TS. Nguyễn Khắc Liêu