Chuông chùa Rối đúc cuối thế kỷ XIV là hiện vật độc bản, do ông Phan Tân phát hiện vào cuối năm 1990 khi đào gốc cây trên nền đất trống tại chùa Rối (nay đã thành phế tích) ở thôn Trường Xuân, xã Cẩm Thịnh, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.
Năm 2019, sau nhiều thập kỷ lưu lạc, chiếc chuông cổ này đã được bàn giao cho Bảo tàng Hà Tĩnh phục chế và trưng bày. Đến đầu năm 2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký quyết định công nhận chuông chùa Rối ở Hà Tĩnh là bảo vật quốc gia.
Trên chuông có nhiều họa tiết, trang trí tinh xảo, mang đậm dấu ấn văn hóa thời Trần, thể hiện kỹ thuật đúc đồng đạt đến trình độ cao.
Đặc biệt, trên chuông có khắc bài thơ thất ngôn tứ tuyệt của nhà thơ Phạm Sư Mạnh (1300 - 1384), nội dung ghi lại cảm xúc khi nhìn về đỉnh Hoành Sơn Quan, cũng như sự kiện liên quan đến việc vua Trần Duệ Tông (1337-1377) thân chinh phương Nam.
Chuông nặng hơn 200 kg, đúc bằng đồng, cao 115 cm, đường kính 65 cm. Quanh thân có 6 núm thỉnh hình tròn hoa sen với 13 cánh lớn nhỏ lật úp xen kẽ, phân bổ thành ba cặp đối xứng.
Thân chuông có dạng hình khối trụ tròn liền khối bằng đồng, miệng to và nhỏ khum thon dần về phía đỉnh; chia thành hai phần được giới hạn bởi 5 đường gờ nổi, đường gờ nổi chính giữa to, cao hơn cả, phần trên cao 57cm chia thành 4 hình thang cân, đứng, bằng nhau. Điều khác biệt của chuông chùa Rối là trên đỉnh có ba đường gân chạy bao quanh với khoảng cách đều nhau tạo thành những đường tròn đồng tâm.
Hình con rồng vững chãi phía trên miệng chuông.
Ông Trần Phi Công, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh cho biết, chuông chùa Rối độc đáo nhất là có khắc bốn câu thơ chữ Hán với thể thất ngôn tứ tuyệt của một vị quan nổi tiếng thời Trần Duệ Tông - Hiệp Thạch Phạm Sư Mạnh (1300-1384). Ngoài việc in đậm những biến động lịch sử, chuông chùa Rối còn phản ánh các yếu tố văn hóa của Hà Tĩnh, Việt Nam và người Á Đông, nổi bật là Phật giáo.
“Vào thời nhà Trần, Phật giáo cực thịnh, phát triển đến đỉnh cao và trở thành quốc giáo. Nhiều vua Trần theo đạo Phật, nổi bật là Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258-1308) đã sáng lập nên thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Giai đoạn các vua Trần trị vì chùa Tháp được xây dựng ở nhiều nơi, đi kèm là việc cho đúc những quả chuông quý”, ông Trần Phi Công thông tin thêm.
