Khí phế thũng xảy ra do giảm khả năng đàn hồi, thậm chí làm mất khả năng hồi phục thành của các tiểu phế quản và phế nang với nhiều lý do khác nhau. Các tổ chức phổi như phế quản, phế quản trung bình, tiểu phế quản và tiểu phế quản tận cùng (phế nang) đều có nguy cơ nhiễm khuẩn cấp hoặc mạn tính kéo dài, đặc biệt là các phế nang. Đặc điểm của phế nang được cấu tạo không có tổ chức sụn như các phế quản, vì vậy, nếu bị căng giãn liên tục, kéo dài thì rất dễ tạo thành các túi khí và khi đó được gọi là bệnh KPT.
Nguyên nhân gây bệnh KPT
Nguyên nhân gây nên KPT rất đa dạng, nổi bật nhất là viêm phế quản mạn tính, kéo dài. Viêm phế quản mạn tính có thể do vi sinh vật (vi khuẩn, virut, ký sinh trùng) nhưng cũng có thể do một số nguyên nhân khác (tác động của hoá chất, bụi bẩn, khói do các chất đốt như than đá, khói bếp, khói thuốc lá, thuốc lào). Bệnh KPT hay gặp nhất ở người nghiện thuốc lá, thuốc lào. Đặc điểm của khói thuốc lá, thuốc lào là có thể làm tê liệt tạm thời các lông chuyển của thành phế quản, tiểu phế quản và phế nang mà ở người bình thường, các lông chuyển này có tác dụng rất lớn để đẩy các chất gây kích ứng và các mầm bệnh (vi sinh vật, bụi…) ra khỏi đường hô hấp. Khi các lông chuyển bị tê liệt, các chất gây kích ứng sẽ bị ứ đọng lại ở phế quản, tiểu phế quản, dần dần thâm nhiễm vào các phế nang gây viêm và cuối cùng làm xơ hoá các sợi chun. Ngoài ra, bị bệnh KPT có thể do thiếu một loại protein AAT (Anpha1-Antitripsin). Đây là một loại protein có tác dụng bảo vệ các cấu trúc chun của phổi tránh tác động của một số men (enzym). Nếu thiếu protein AAT có thể dẫn đến tổn thương phổi tiến triển và hậu quả là bị bệnh KPT. Bệnh hen suyễn mạn tính, bệnh viêm phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) kéo dài nhiều năm cũng làm căng giãn thường xuyên các thành phế quản, phế nang, từ đó gây nên KPT. Bên cạnh đó, bị lao phổi, vi khuẩn lao sẽ làm tổn hại, xơ hoá thành phế nang và làm căng giãn các phế nang dẫn đến KPT. Bệnh KPT có thể do nghề nghiệp (một số nghệ sĩ thổi kèn lâu năm, công nhân thổi bóng đèn thuỷ tinh hoặc bị bệnh bụi phổi gặp ở những công nhân thường xuyên tiếp xúc với bụi của hầm lò).
Khó thở là dấu hiệu đặc trưng khi bị KPT
KPT là bệnh mạn tính, có thể xuất hiện quanh năm nhưng mỗi lúc thời tiết chuyển mùa (mưa nhiều, ẩm ướt, lạnh rét) thì bệnh tăng nặng hơn. Triệu chứng chính của bệnh là khó thở ra, nhất là lúc làm việc nặng, lên cầu thang hoặc quá sức, mệt mỏi. Khó thở có thể tăng lên khi nằm hoặc đang mắc một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp nào đó, nhất là nhiễm trùng đường hô hấp dưới (viêm phế quản, viêm phế quản - phổi, áp-xe phổi…). Hậu quả của khó thở kéo dài là môi tím (do thiếu ôxy), lồng ngực biến dạng (lồng ngực hình thùng). Trong trường hợp bệnh nặng có thể xuất hiện phù, gan to, tĩnh mạch cổ nổi (khi đã biến chứng). Các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết như Xquang phổi, chụp CT, chụp cộng hưởng từ (MRI), đo chức năng hô hấp, xét nghiệm máu ngoại vi, xét nghiệm đờm, điện tim… sẽ giúp cho việc chẩn đoán bệnh chính xác.
Bệnh KPT nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể để lại biến chứng nguy hiểm như tâm phế mạn tính, suy hô hấp, tràn khí màng phổi (do vỡ bóng khí) hoặc gây tắc nghẽn động mạch phổi.
Phòng bệnh cách nào?
Điều trị nhằm làm giảm triệu chứng, ngăn chặn bệnh tiến triển và biến chứng. Điều trị bao gồm các thuốc giãn phế quản, chống viêm sẽ giải quyết tình trạng khó thở cũng như hỗ trợ tống đờm ra ngoài. Các thuốc này có thể dùng qua đường hít, xịt, dạng khí dung hoặc đường uống. Nếu thấy có nhiễm khuẩn, phải dùng kháng sinh thích hợp theo chỉ định của bác sĩ.
PGS.TS. Bùi Khắc Hậu
Ðể phòng bệnh PKT, người cao tuổi cần vệ sinh đường hô hấp trên thường xuyên bằng cách hàng ngày vệ sinh họng, hầu, mũi, răng, miệng bằng hình thức đánh răng sau khi ăn, trước khi đi ngủ buổi tối. Trước khi đánh răng, nên súc họng bằng nước muối nhạt. Mùa lạnh, người cao tuổi có thể tắm rửa hàng ngày bằng nước ấm. Cần tắm ở buồng kín gió, tắm xong phải lau khô người và mặc quần áo sạch ngay sau đó, tránh cảm lạnh gây viêm hô hấp. Với người cao tuổi sức yếu, thậm chí lú lẫn, không thể tự phục vụ bản thân, người nhà, người giúp việc cần có sự hỗ trợ. Khi người cao tuổi bị viêm đường hô hấp cho dù là viêm đường hô hấp trên, không được chủ quan, cần đi khám bệnh để được điều trị dứt điểm, không để bệnh thành mạn tính hoặc bệnh chuyển thành viêm hô hấp dưới. Và quan trọng, rất cần thiết bỏ thuốc lá bởi thuốc lá, thuốc lào gây nên nhiều bệnh về phổi, đặc biệt là đóng góp vào căn nguyên gây KPT và ung thư phổi.
Hàng ngày, nên tập thể dục đều đặn, nhẹ nhàng, nhất là các động tác thở làm tăng tính đàn hồi cho tổ chức phổi. Những người có nguy cơ cao mắc bệnh KPT càng phải tập hít thở hàng ngày.
