Vào mùa Đông - Xuân với khí hậu đặc trưng mát mẻ, se lạnh ở miền Nam hoặc giá rét ở miền Bắc làm cho độ ẩm trong không khí hạ xuống thấp. Đây chính là điều kiện lý tưởng cho các loại virút, vi khuẩn cùng các tác nhân khác phát triển và gây bệnh cho trẻ em, đối tượng rất nhạy cảm với biến đổi khí hậu.
Một điều rất dễ nhận biết về sự biến động con số bệnh nhi đến khám tại các cơ sở khám chữa bệnh trên cả nước vào mùa đông - xuân tiên báo “bệnh trẻ em đã vào mùa”. Theo số liệu báo cáo hàng năm của ngành Y tế, số bệnh nhi đến khám vì bệnh hô hấp thường tăng khoảng 30 - 40% và số trẻ bị mắc các bệnh về đường tiêu hóa thường tăng khoảng 20 - 30% so với ngày thường.
Lý giải nguyên nhân
Nguyên nhân quan trọng nhất là vào mùa đông - xuân, không khí se lạnh hoặc giá rét khiến độ ẩm trong không khí rất thấp và nhiệt độ môi trường không cao, đặc trưng là khí hậu lạnh ẩm tạo điều kiện rất nhiều cho các loại vi khuẩn, virút thường trú trong cơ thể bùng phát, nhất là những tác nhân gây bệnh ở đường hô hấp tấn công và gây bệnh cho trẻ.
Trẻ em là nhóm đối tượng rất dễ bị nhiễm bệnh vì sức đề kháng rất kém do hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện nên khả năng chống chọi với bệnh tật của trẻ thật sự “chưa hiệu quả”. Hơn nữa, trẻ thường xuyên tiếp xúc với môi trường bên ngoài, nguy cơ bị nhiễm bệnh rất cao trong khi trẻ chưa ý thức được khả năng tự phòng bệnh.
Những chăm sóc thiết yếu nhằm giúp trẻ phòng bệnh khi thời khắc chuyển mùa như giữ ấm trẻ vào những ngày lạnh giá, cho trẻ ăn những thức ăn phù hợp giúp giữ ấm cơ thể, tạo môi trường sống trong lành - sạch sẽ, giữ vệ sinh cá nhân cho trẻ thật tốt… chưa được các bậc phụ huynh áp dụng triệt để, vô tình làm cho trẻ chưa được bảo vệ tối ưu làm trẻ dễ bị nhiễm bệnh.
“Điểm danh” các bệnh lý
Theo nhận định của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp cấp tính ở trẻ em vẫn là bệnh phổ biến nhất, theo báo cáo thống kê hàng năm có khoảng 4 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị tử vong vì nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính, chủ yếu là do viêm phổi. Nhóm bệnh lý phổ biến nhất ở trẻ em vào mùa đông - xuân cũng là nhóm bệnh về đường hô hấp, bao gồm những bệnh sau đây:
Bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp trên chiếm tỉ lệ cao nhất với các bệnh phổ biến là viêm mũi xuất tiết, viêm họng cấp, viêm VA (viết tắt của chữ Vegetation Adenoide - một tổ chức hạch bạch huyết vùng mũi họng), viêm amiđan cấp hoặc hốc mủ, viêm xoang... những bệnh này tuy đơn giản và dễ phát hiện, nếu không được chăm sóc thích hợp cũng có thể gây bất lợi cho sức khỏe của trẻ như gây thở khó, hạn chế việc ăn uống hoặc bú mẹ, đôi khi có thể làm nhiễm trùng huyết rất nguy hiểm đến tính mạng.
Với trẻ đã có tiền căn mắc bệnh hen phế quản (thường gọi là suyễn), khi mùa đông - xuân đến bệnh càng dễ tái phát và càng trở nên nghiêm trọng, nhiều trường hợp trẻ bị suyễn phải đi cấp cứu khiến cha mẹ rất lo lắng. Bởi vì trẻ bị bệnh hen phế quản/suyễn, thời tiết chuyển lạnh vừa là nguyên nhân trực tiếp vừa là nguyên nhân gián tiếp khiến trẻ dễ lên cơn co thắt phế quản gây khó thở dữ dội, thiếu oxy trầm trọng.
Thời gian này, số bệnh nhi đi khám bệnh tăng cao
Đặc biệt, những trẻ đã có sẵn các bệnh mạn tính như: viêm phế quản mạn, suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc phải, trẻ bị suy dinh dưỡng mạn tính, trẻ bị mắc các bệnh lý tim mạch bẩm sinh... thường bị mắc bệnh nặng hơn và dễ bị những biến chứng nặng nề so với những trẻ bình thường khác. Những trẻ này phụ huynh cần tích cực chăm sóc và chủ động áp dụng các biện pháp phòng bệnh nhằm hạn chế đến mức thấp nhất khả năng nhiễm bệnh của trẻ.
Thời tiết với khí hậu lạnh ẩm, trẻ cũng rất dễ mắc bệnh về đường tiêu hóa thường gặp nhất là bệnh tiêu chảy.
Bệnh tiêu chảy có thể là tiêu chảy thông thường (trẻ đi tiêu phân lỏng hoặc phân sệt 1 - 2 lần so với ngày thường) và cũng có thể là tiêu chảy cấp (trẻ đi tiêu phân lỏng toàn nước trên 3 lần trong vòng 24 giờ). Bệnh tiêu chảy cấp có thể do vi khuẩn, do vi nấm, do ký sinh trùng hoặc do nhóm virút đường ruột, đặc biệt là virút Rôta. Bệnh tiêu chảy do virút Rôta chiếm tỉ lệ cao nhất trong các loại tiêu chảy mùa lạnh ở trẻ em. Bệnh tiêu chảy do virút Rôta có thể gặp quanh năm nhưng thường gặp nhất vẫn là mùa đông - xuân. Bệnh hay gặp ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, dễ gây thành dịch, nếu không phát hiện và xử trí kịp thời có thể gây nguy hiểm cho trẻ nhỏ.
Vào mùa đông - xuân, nhất là vào dịp Tết cổ truyền tình trạng ngộ độc thức ăn cũng rất phổ biến ở trẻ em, đây là bệnh lý nguy hiểm nếu trẻ mắc phải tình trạng ngộ độc thức ăn nghiêm trọng không được xử trí và điều trị tích cực kịp thời tại bệnh viện, Nguyên nhân chủ yếu do việc nấu nướng thức ăn trong những ngày Tết không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm hoặc việc lưu giữ thức ăn/thực phẩm chế biến sẵn không đúng cách đã làm cho người sử dụng bị ngộ độc, nhất là trẻ em.
Ngoài ra, mùa đông - xuân một số bệnh về da của trẻ cũng dễ xuất hiện, tái phát nhiều lần như bệnh chàm (còn gọi là Eczema), nổi mày đay... đây là những căn bệnh gây rất nhiều “phiền toái” cho trẻ như gây ngứa ngáy, trẻ khó chịu hay quấy khóc và gãi chỗ ngứa rất nhiều làm chảy máu, rất dễ bị nhiễm trùng da.
Đưa trẻ đi khám bác sĩ kịp lúc
Hầu hết trẻ mắc các bệnh lý thông thường mùa đông - xuân ở mức độ nhẹ hoặc trung bình có thể theo dõi và chăm sóc tại nhà. Những tình huống sau đây cần đưa trẻ đến khám bác sĩ ngay:
Trẻ dưới 2 tháng tuổi bị sốt trên 38,50C kéo dài hơn 2 ngày mà vẫn không giảm; trẻ lừ đừ, ngủ li bì hoặc khó đánh thức trẻ; trẻ bú kém, trẻ bỏ bú hoặc bỏ ăn.
Trẻ bị nhiễm khuẩn đường hô hấp cấp tính, sau 2 ngày chăm sóc tích cực tại nhà vẫn không thuyên giảm kèm theo dấu hiệu thở nhanh, thở mệt hoặc khó thở.
Trẻ bị tiêu chảy đột ngột sốt rất cao 39 - 40oC, tiêu phân đàm nhớt hoặc phân có lẫn máu.
Trẻ sốt kèm các biểu hiện như: nôn tất cả mọi thứ, than đau bụng nhiều; trẻ có dấu hiệu xuất huyết như nổi chấm đỏ trên da, chảy máu cam, chảy máu lợi, ói ra máu, đi tiêu phân đen như bã cà phê hoặc những trẻ có biểu hiện lừ đừ, tím tái, tay chân nhớp lạnh, trẻ bị co giật; trẻ nhỏ có thóp trước (mỏ ác) phồng lên; trẻ có dấu hiệu cổ cứng.
Chủ động phòng bệnh
Đảm bảo chế độ dinh dưỡng hợp lý cho trẻ trong những ngày đông xuân giá lạnh, giúp trẻ tăng sức đề kháng. Nên cho trẻ ăn những thức ăn nóng ấm giúp cơ thể giữ nhiệt độ ổn định.
Tạo môi trường sống trong lành, sạch sẽ và thoáng khí giúp trẻ phòng tránh hiệu quả các bệnh lý đường hô hấp như hạn chế việc sử dụng quạt máy, máy điều hòa nhiệt độ, tránh tình trạng bụi bẩn, khói thuốc lá trong nhà, khói công nghiệp.
Khuyến khích trẻ thực hiện thói quen rửa tay sạch sẽ đúng cách, thường xuyên hàng ngày để loại bỏ các tác nhân gây bệnh nguy hiểm lây lan qua con đường tay - miệng, rửa tay được xem là liều vắcxin miễn phí cho mọi người.
Giữ ấm cơ thể trẻ khi thời tiết chuyển lạnh nhất là những trẻ có tiền căn - tiền sử về dị ứng và hen phế quản/suyễn bằng những biện pháp rất đơn giản như mặc thêm quần áo ấm, mang thêm vớ/tất, đội thêm mũ len hoặc quấn thêm chăn/mền ấm cho trẻ.
Thực hiện chế biến thức ăn những ngày đông xuân cho trẻ theo quy trình “Vệ sinh an toàn thực phẩm” giúp trẻ phòng tránh các bệnh đường tiêu hóa một cách thiết thực nhất, đặc biệt nên bảo quản và lưu giữ thực phẩm đúng cách để luôn đảm bảo sức khỏe những ngày đông - xuân cho mọi thành viên trong gia đình.
Thực hiện tốt việc tiêm chủng đầy đủ các mũi vắcxin cho trẻ theo lứa tuổi để có cách phòng ngừa bệnh chủ động nhất và hiệu quả nhất.
ThS.BS. Đinh Thạc
(Bệnh viện Nhi đồng 1)
