Là dòng múa cổ điển bác học mà thủy tổ là ở Pháp, ở Nga và các nước phươngTây. Khi du nhập Việt Nam, Ballet (Balê) nghiễm nhiên nằm trong top các bộ môn nghệ thuật sang chảnh. Tuy vậy, một sự thật khó chối bỏ đối với phần lớn các nghệ sĩ Balê Việt hiện nay chính là: không thể bám trụ với nghề. Chỉ có những ai thực sự đam mê, coi Balê là hơi thở, là nhựa sống thì mới đủ sức mạnh duy trì cũng như tìm cách khôi phục thời hoàng kim của nghệ thuật múa sang chảnh mà không hề xa cách này.
Nuối tiếc một thời,…
Nhắc đến thời hoàng kim, những khán giả yêu múa Balê Việt Nam sẽ không thể quên các tên tuổi nghệ sĩ Thái Ly, Công Nhạc, Kim Dung, Mạnh Hùng, Lê Vân, Thúy Hạnh, Thiên Nga, Kiều Ngân, Quý Ngân… Họ là thế hệ nghệ sĩ đã tạo nên một giai đoạn sân khấu Balê tuyệt vời nhất Việt Nam mà thế hệ đàn em chưa thể vượt qua. Để có được thời hoàng kim này, người trong giới không thể phủ nhận cái nôi của Balê Việt Nam chính là nước Nga (Liên Xô cũ). Các đạo diễn, diễn viên Balê Việt Nam đều học từ các nhà hát nổi tiếng như Mat-xcơ-va, Lê-nin-grat, Ki-ep... Bậc thầy của họ vốn là cường quốc của Balê thế giới.
Hiện các nghệ sĩ múa balê đang rất khó bám trụ với nghề.
Đáng tiếc, Balê Việt nhanh chóng xuống phong độ bởi muôn vàn khó khăn. Thứ nhất là khó khăn đối với nghệ sĩ, cũng giống như các hình thức múa khác, Balê có thể kể lại một câu chuyện, thể hiện một trạng thái cảm xúc, hoặc đơn giản là phản ánh giai điệu của âm nhạc. Nhưng kỹ thuật (tức là cách thức biểu diễn) và các kỹ năng đặc biệt của một diễn viên Balê rất khác so với kỹ năng của các vũ công khác. Theo các nghệ sĩ múa Balê có nghề, để trở thành một nghệ sĩ múa Balê là một điều không hề dễ. Có thể nói, trong các loại hình nghệ thuật, Balê là bộ môn đòi hỏi người nghệ sĩ phải luyện tập chăm chỉ theo một chế độ khắt khe nhất. Những học sinh học múa Balê phải dành ít nhất từ 4 giờ đến 6 giờ cho việc tập luyện. Không chỉ vất vả trong tập luyện mà chế độ ăn uống để giữ hình thể đối với diễn viên múa vô cùng nghiêm ngặt. Ngoài ra, chuyện bong gân, trật cổ chân, rướm máu do tập luyện là chuyện thường ngày đối với họ. Không ít nghệ sĩ nổi tiếng ở mảng âm nhạc, điện ảnh hiện nay khi được hỏi về niềm đam mê thực sự thì họ không nén được sự nghẹn ngào, thừa nhận đã từng là diễn viên múa Balê.
Nghệ sĩ không bám trụ được với nghề đôi khi không phải vì những lý do chủ quan như trên mà còn vì một nguyên nhân khác nữa, đó là môi trường đào tạo. Ở nước ta chưa có trường múa dành riêng cho Balê bởi môi trường hoạt động cho bộ môn nghệ thuật này còn rất hạn hẹp. Kinh tế chính là yếu tố được người trong giới nêu ra bất cứ khi nào nhắc đến sự khó khăn của Balê. Tiếp đó là trình độ cảm thụ nghệ thuật của khán giả Việt... Nhưng theo đánh giá khách quan của một nghệ sĩ Balê gạo cội thì, chẳng có lý do nào để bào chữa cho sự trì trệ, thiếu quan tâm đến một bộ môn nghệ thuật từng sống trong tâm hồn khán giả Việt...
Chưa hết hy vọng
Quả thật, sự nỗ lực của Balê Việt trong thời gian gần đây đã chứng minh được điều đó. Vài năm trước, công cuộc thay da đổi thịt cho Balê Việt còn có sự góp sức của nhiều đạo diễn từ Pháp, Úc. Họ đã dựng các vở múa hiện đại thế giới với chất liệu Việt Nam. Sự kết hợp này đã thực sự tạo nên hiệu ứng tuyệt vời giữa bộ môn nghệ thuật tưởng như sang chảnh với khán giả.
Một bước tiến đáng ghi nhận chính là khi vở Balê Hồ thiên nga được công diễn bởi Nhà hát Balê Nga Talarium Et Lux khi họ đến Việt Nam. Vở diễn sử dụng công nghệ hiện đại nhất bởi đội ngũ kỹ thuật hình ảnh từng tham gia dàn dựng bối cảnh 3D (multimedia) của Thế Vận hội mùa đông Sochi, Nga. Màn trình diễn đã góp phần thay đổi cách thưởng thức Balê truyền thống, mang đến bối cảnh đa chiều, hiệu ứng chân thực trong từng phân cảnh, hình ảnh kì ảo của nhân vật cũng như những trải nghiệm mà trình diễn Balê truyền thống chưa đem tới được. Khán giả Việt đã thực sự bị cuốn hút vào câu chuyện cổ tích được diễn trên sân khấu như những nhân chứng sống và cảm nhận được khung cảnh, thời điểm cùng hoàn cảnh diễn ra các tình tiết trong vở kịch. Những hiệu ứng hiện đại thôi miên khán giả vào một thế giới khác. Vở kịch Hồ thiên nga của nhà hát vũ kịch Balê Nga là màn biểu diễn đầu tiên kết hợp hoàn hảo giữa tác phẩm kịch kinh điển với công nghệ biểu diễn hiện đại. Từ đây, khán giả cũng đặt ra câu hỏi: Balê Việt lĩnh hội được gì sau cuộc đổ bộ thành công của Balê ngoại?
Người trong nghề không thể chối bỏ sự thật: nghệ thuật sẽ chết nếu không có khán giả. Các nghệ sĩ Balê Việt hiểu rằng, họ cần phải hướng đến số đông nếu muốn phục dựng thời hoàng kim của chính mình. Thay vì chờ đợi những trường múa Balê đẳng cấp quốc tế xuất hiện tại Việt Nam trong sự khắc khoải thì nhiều nghệ sĩ đã mạnh dạn mở các lớp riêng để truyền nghề. Mục tiêu của họ là hướng tới nghệ thuật cao cấp, sự sáng tạo được thể hiện tinh xảo qua không gian công nghệ sân khấu hiện đại. Dù trước mắt còn nhiều trở ngại khó khăn, song chúng ta vẫn có quyền hy vọng tới một tương lai tươi đẹp hơn của Balê Việt Nam.
Hưng Vũ
