oài Vũ tên thật là Nguyễn Đình Vọng, sinh ngày 25/8/1935 ở Mộ Đức, Quảng Ngãi. Ông là tác giả nhiều bài thơ tình nổi tiếng từ thời chiến tranh, đặc biệt là Vàm Cỏ Đông, Anh ở đầu sông em cuối sông, về sau là Đi trong hương tràm, Chia tay hoàng hôn,… Ông còn là một dịch giả rất có duyên về văn học Trung Quốc đương đại. Văn chương Hoài Vũ luôn tự nhiên, trẻ trung, da diết và nhân hậu như chính con người của ông.
Đã tròn 78 tuổi mà trông nhà thơ Hoài Vũ vẫn rất mạnh khỏe, lạc quan yêu đời, nụ cười lúc nào cũng tươi trên môi. Trong chuyến thăm căn cứ văn nghệ ở Củ Chi mới đây, lão nhà văn đã hòa nhập một cách "khỏe khoắn" với các bạn văn trẻ TP.HCM, trong ông sống lại những ký ức đẹp và bi tráng của một thời oanh liệt mà ông đã trải qua chính tại vùng đất thép này.
 Nhà thơ Hoài Vũ (trái) và bạn thơ trẻ Hoa Nip ở Củ Chi. |
Dù sinh trưởng ở miền Trung nhưng sự nghiệp cách mạng và văn chương của Hoài Vũ hoàn toàn gắn với Nam Bộ. Ông là một trong những văn nghệ sĩ hiếm hoi có mặt xuyên suốt chiến trường chống Mỹ, trải qua những thời điểm gian khổ và ác liệt nhất. Thực tế đau thương và hào hùng của chiến trường đã giúp Hoài Vũ trưởng thành và viết nên những tác phẩm trung thực, sâu sắc.
Nói đến Hoài Vũ là người yêu thơ nghĩ ngay đến bài thơ Vàm Cỏ Đông, một trong những bài thơ tình hay nhất trong nền thơ chống Mỹ. Ông tâm sự: "Cuối năm 1963, tôi có mặt ở chiến trường Nam Bộ. Vào một đêm tôi cùng Giang Nam qua sông Vàm Cỏ Đông trong sự rập rình của tàu địch, về nằm giấu mình trong một chòi vịt của dân giữa đồng. Đêm ấy, Giang Nam viết bài thơ Qua sông Vàm Cỏ, còn tôi thì hoàn thành Vàm Cỏ Đông. Bài thơ được sáng tác rất nhanh. Một hôm khác, giữa lúc tôi và Giang Nam đang đi thì nghe trên Đài Tiếng nói Việt Nam phát bài Vàm Cỏ Đông. Giang Nam mang bên mình chiếc radio, kêu tôi lại cùng nghe. Nghe thơ Vàm Cỏ Đông lúc đang chiến đấu ở Vàm Cỏ Đông thì sướng biết chừng nào. Năm 1966, nhạc sĩ Trương Quang Lục khi ấy đang là kỹ sư hóa chất Nhà máy Lâm Thao, tình cờ nghe nghệ sĩ Trần Thị Tuyết ngâm Vàm Cỏ Đông trên Đài Tiếng nói Việt Nam, rồi sau đó được đọc bài thơ này trên báo Văn nghệ, anh ấy xúc động phổ nhạc. Và lần đầu tôi được nghe bản nhạc Vàm Cỏ Đông phát trên đài cũng vào một đêm nằm cạnh Giang Nam bên sông Vàm Cỏ Đông."
Thuộc thế hệ nhà văn – chiến sĩ tiêu biểu, Hoài Vũ được đánh giá là một trong những văn nghệ sĩ bám trụ xuyên suốt chiến trường Nam Bộ, trải qua những thời điểm khốc liệt nhất của lịch sử. Nhiều đồng đội của ông đã ngã xuống, trong đó có những tên tuổi như Trần Hữu Trang, Nguyễn Thi, Lê Vĩnh Hòa, Lê Anh Xuân,... Ông vẫn luôn tự cho mình là may mắn bởi nhiều lần thoát chết trong gang tấc. Có lúc đang đi thì bị bom B52 hất lấp, có lần qua sông Bé, nước chảy mạnh làm đứt dây mây trôi theo dòng nước xiết, nhưng may tấp vào một gốc cây to...
Hoài Vũ chân thành bộc bạch, những tháng ngày hoạt động văn nghệ trong bưng biền, ông đã được gặp, được sống cùng biết bao văn nghệ sĩ đáng kính, những con người đã đem tuổi xuân, sinh mạng của mình để đổi lấy độc lập - tự do của dân tộc. Trong câu chuyện giữa chúng tôi, ông thường nhắc đến Lý Văn Sâm, một nhà văn có tài, một chiến sĩ cộng sản vào tù ra khám suốt đời bám trụ chiến đấu với tất cả tấm lòng. Hay nhà văn Trang Thế Hy, một cây bút tâm huyết, đáng trân trọng. Nhà văn Đoàn Giỏi, một tài năng văn chương đích thực. Rồi Nguyễn Văn Bổng, một nhà văn gốc Quảng Nam nhưng chí cốt với Nam Bộ, bất cứ nơi nào cần đến là ông có mặt. Và gần gũi nhất với ông có lẽ là nhà văn Giang Nam, một con người chân chất, bình dị, sống có tình, gắn bó mật thiết với nhân dân.
Những tháng ngày đánh giặc – viết văn ấy để lại trong ông nhiều kỷ niệm. Nhà văn nhớ nhất là những lúc đi chiến trường ba bốn tháng bám dân, có những vùng bị đánh trắng, không còn sự sống, khi nước lên thì nhìn những dòng kênh rất thơ mộng, nhưng lúc nước rút thì xương người trắng xóa, có cả những mái tóc dài thiếu nữ quấn vào thân tràm. Vậy mà người dân vẫn bám đất, bám làng, cày cấy dưới làn bom đạn, không chịu vào ấp chiến lược. Từ những đau thương đó, ông mới thấy sự vĩ đại của một dân tộc không chịu khuất phục trước ngoại xâm. Và cứ mỗi chuyến đi thực tế như vậy, Hoài Vũ đã viết được những truyện ngắn và bài thơ có sức lay động lòng người.
Không chỉ làm thơ viết văn, Hoài Vũ còn được biết đến như một dịch giả rất có duyên với văn học Trung Quốc đương đại, mới đây tập truyện dịch Gió mưa đưa đẩy đôi ta của ông được ấn hành năm 2013.
Phan Hoàng