Bão xuất hiện dồn dập trong tháng 9
Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, trong những năm gần đây, số lượng bão xuất hiện trên Biển Đông tính đến hết tháng 9 thường dao động từ 4 đến 6 cơn, cao nhất là 6. Tuy nhiên, riêng trong năm nay, số bão và áp thấp nhiệt đới đã lên tới 10 cơn (bao gồm cả bão Bualoi dự kiến vào Biển Đông trong đêm 26/9), vượt trung bình nhiều năm khoảng 4 - 5 cơn.
Các chuyên gia khí tượng nhận định, nguyên nhân khiến bão xuất hiện dồn dập trong tháng 9 là do hoạt động mạnh và ổn định của dải hội tụ nhiệt đới ở khu vực xích đạo. Đây là vùng thuận lợi cho việc hình thành các nhiễu động khí quyển và xoáy nhỏ - tiền đề phát triển thành áp thấp nhiệt đới và bão.
Theo đó, nhiều cơn bão gần đây như Ragasa và sắp tới là Bualoi, đều hình thành từ cơ chế này.
Chuyên gia cho rằng chúng ta đang trải qua một mùa mưa bão đầy bất thường. Ảnh: Tuấn Anh
Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết 2 yếu tố then chốt hình thành bão là nhiệt lực và động lực. Trong đó, chỉ cần nhiệt độ mặt nước biển đạt 26 - 27 độ C là đủ điều kiện khởi phát bão. Hiện nay, nhiệt độ bề mặt biển tại khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương và phía Đông Philippines đang ở mức 29 - 30 độ C, tạo điều kiện rất thuận lợi cho sự hình thành và phát triển bão trên Biển Đông.
Về yếu tố động lực, ông Khiêm phân tích: Tháng 9 là thời điểm giao mùa từ hè sang thu, gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh, kết hợp với nhiễu động gió đông từ áp cao cận nhiệt đới. Sự tương tác giữa các hình thái này tạo ra xoáy thuận quy mô vừa, giúp các nhiễu động nhỏ trên biển dễ dàng phát triển thành vùng áp thấp, rồi mạnh lên thành bão.
Tháng 10 là cao điểm mùa bão đổ bộ vào miền Trung. Các cơn bão thường hình thành ở phía đông Philippines, đi theo hướng tây - tây bắc, vượt qua đảo Luzon, vào Biển Đông rồi hướng vào ven biển miền Trung. Lý do bão đi theo hướng này là áp cao cận nhiệt đới (vùng khí áp cao quanh vĩ độ 25-35) án ngữ phía đông kết hợp với không khí lạnh từ phương bắc tạo ra dòng dẫn hướng tây - tây bắc.
Tuy nhiên, theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, cơn bão Matmo không đi theo quy luật trên mà đang hướng lên phía bắc, vào biên giới Việt - Trung. Như vậy từ đầu năm đến nay có 10 cơn bão thì 6 cơn quỹ đạo đi theo hướng này gồm: Wutip, Wipha, Kajiki, Tapah, Ragasa và Matmo.
TS Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho rằng có hai nguyên nhân khiến Matmo lệch lên phía bắc.
Thứ nhất, từ hình synop (bản đồ thời tiết tổng hợp theo giờ) có thể thấy áp cao cận nhiệt đới đang chi phối theo hướng tây bắc, sau đó áp cao dự báo rút ra phía đông và lệch nam, tạo điều kiện để bão Matmo bẻ lái lên phía bắc. Thứ hai, không khí lạnh, hiện mới manh nha ở phía bắc, chưa xuống sâu nên chưa đủ sức ép mạnh, đẩy bão xuống phía nam, hướng vào miền Trung.
Trong lịch sử, tháng 10 bão thường nghiêng về quỹ đạo tây - tây bắc hướng miền Trung, nhưng chuỗi quỹ đạo dài hạn và bản đồ hướng đi trung bình 40 năm gần đây đều cho thấy một nhánh rõ rệt bẻ lên phía bắc qua Luzon vào Biển Đông, đến đảo Hải Nam hoặc bán đảo Lôi Châu rồi vào vịnh Bắc Bộ. Tần suất nhánh này thấp hơn nhánh vào miền Trung, nhưng không hiếm và lặp lại đều đặn trong nhiều mùa bão.
TS Kiên dẫn chứng bão Sarika (10/2016) hình thành phía đông Philippines, vượt Luzon, đổ bộ Hải Nam, rồi ảnh hưởng miền Bắc và Bắc Trung Bộ, gây mưa lớn do tương tác không khí lạnh. Tháng 10/2017, bão Khanun tăng cấp ở phía bắc Biển Đông, hướng Hải Nam - Quảng Đông, gây gió mạnh, sóng lớn trên vịnh Bắc Bộ và mưa trên miền Bắc. Bão Nesat (cuối tháng 9 đầu 10/2011), sau khi ảnh hưởng Luzon, di chuyển lên Hải Nam - Quảng Đông, gây điều kiện gió mùa mạnh và mưa lớn phía bắc Việt Nam.
Một mùa mưa bão đầy bất thường
Ông Mai Văn Khiêm cho biết, mùa mưa bão năm nay rất bất thường. Với các cơn bão, đáng lẽ thời điểm từ tháng 9 đến tháng 10, bão thường ảnh hưởng tới các tỉnh Trung Bộ là chính. Tuy nhiên, tới tháng 10, bão vẫn có xu hướng đi ra ngoài phía Bắc, tương đối khác so với quy luật.
Về cường độ, bão số 9 Ragasa trên Biển Đông là cơn bão mạnh nhất trên thế giới trong năm 2025, đây cũng là cơn bão mạnh nhất trong lịch sử thống kê bão trên Biển Đông, với cường độ cấp 17, giật trên cấp 17 - cấp siêu bão. Rất may do đổi hướng đổ bộ vào Trung Quốc nên khi vào đất liền Quảng Ninh, bão suy yếu thành áp thấp nhiệt đới nên không gây tác động nhiều.
Trong khi đó, với cơn bão số 10 Bualoi di chuyển nhanh trên Biển Đông với tốc độ gấp đôi cơn bão bình thường, có lúc lên tới 35-40 km/giờ, song khi đổ bộ vào đất liền lại đi chậm lại, men dọc ven biển miền Trung rồi mới đổ bộ nên tác động mạnh.
Thời gian bão Bualoi lưu trên đất liền kéo dài các tỉnh Nghệ An-Bắc Quảng Trị kéo dài ít thấy, lên tới trên 12 tiếng. Hoàn lưu bão gây mưa lớn toàn Bắc Bộ và Thanh Hóa trở vào đến TP Huế (có nơi mưa trên 500 mm). Hoàn lưu gió bão mạnh từ cấp 6 trở lên trải dài 11/21 tỉnh ven biển, trong đó khu vực có gió mạnh từ cấp 8 trải dài suốt từ Ninh Bình đến Quảng Trị, khu vực Nam Hà Tĩnh-Bắc Quảng Trị là vùng tâm bão ảnh hưởng cũng là vùng gió mạnh nhất, phổ biến cấp 10-11, giật cấp 13-14; gây dông lốc; lũ lớn trên nhiều sông; gây sạt lở đất, lũ ống, lũ quét ở nhiều khu vực…
Đây là một trong những đợt thiên tai nghiêm trọng, khốc liệt, xảy ra gần như đồng thời các loại hình thiên tai đặc biệt nguy hiểm (bão rất mạnh, lũ lớn, đặc biệt lớn; lũ quét, sạt lở đất, ngập lụt xảy ra trên diện rộng); tác động, ảnh hưởng nặng nề đến hầu hết các hoạt động kinh tế - xã hội, thiết chế hạ tầng từ vùng biển đến đồng bằng, trung du và miền núi.
Vùng biển Tây Bắc Thái Bình Dương mấy năm gần đây do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nhiệt độ nóng lên, mặt nước biển cũng nóng lên, kéo theo lượng hơi nước trong khí quyển tích tụ nhiều hơn, điều kiện để hình thành những cơn bão rất mạnh.
Các chuyên gia khí tượng nhận định, từ nay đến cuối năm, khả năng xuất hiện bão hoặc áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông và ảnh hưởng đến Việt Nam sẽ cao hơn so với trung bình nhiều năm (trung bình Biển Đông mỗi năm có khoảng 4,5 cơn; trong đó 1,9 cơn đổ bộ vào đất liền).
Đáng chú ý, với nền nhiệt bề mặt biển đang ở mức cao, các chuyên gia cảnh báo nguy cơ xuất hiện những cơn bão mạnh trong tháng 10 và 11 là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Ngoài ra, năm nay, không khí lạnh được dự báo đến sớm. Khi bão tương tác với không khí lạnh và địa hình dãy Trường Sơn, có thể tạo ra các hình thái thời tiết nguy hiểm, điển hình là mưa lũ phức tạp tại Trung Bộ.
Trước những biến động khó lường do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia khuyến cáo người dân và chính quyền địa phương ở Trung Bộ cần theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo, đồng thời chủ động xây dựng phương án phòng chống thiên tai hiệu quả, nhằm giảm thiểu rủi ro cho người dân và tài sản.
