Bạch cập còn có tên là bạch căn, cam căn, liên cập thảo. Tên khoa học: Bletilla striata (Thunb.) Reichb., họ lan (Orchidaceae). Bộ phận dùng làm thuốc là rễ củ. Rễ củ bạch cập chứa tinh dầu, tinh bột và chất nhầy. Theo Đông y, bạch cập vị đắng, tính bình; vào phế, can và vị. Có tác dụng thu liễm, chỉ huyết, tiêu thũng, sinh cơ. Liều dùng hằng ngày 4 - 20g dưới dạng hãm, sắc, nấu.
Bạch cập được dùng làm thuốc trong các trường hợp:
Liễm huyết, cầm máu: Do có tác dụng bổ phổi, hóa ứ nên hay dùng khi ho lao ra máu, khạc ra máu.
- Bột độc thánh: bạch cập một lượng vừa đủ, nghiền thành bột. Mỗi lần uống 12g, chiêu với nước đun sôi còn ấm, uống trước khi đi ngủ. Trị phổi có hang lâu không khỏi, ho ra máu mủ.
- Bột bạch cập: bạch cập 8 phần, tam thất 4 phần; nghiền thành bột mịn. Mỗi lần uống 4g, ngày uống 2 lần, chiêu với nước đun sôi còn ấm. Trị ho lao đờm có máu.
- Hoàn bạch cập tỳ bà: bạch cập 63g, lá tỳ bà 12g, ngó sen 20g, a giao 12g. Mỗi lần 8g, ngày uống 2 lần, chiêu với nước đun sôi còn ấm. Trị ho khạc ra máu.
- Bột bạch cập 6g, rimifon 450mg. Uống mỗi ngày 1 liều, chia uống 3 lần trong ngày. Trị lao phổi.
Lên da non:
- Bạch cập, thạch cao nung, liều lượng bằng nhau, nghiền bột, đắp vết thương do dao, rìu hoặc bỏng.
- Bạch cập 30g, đại hoàng 50g, băng phiến 3g. Tán thành bột mịn. Trộn với mật ong để bôi. Trị chân tay nứt nẻ chảy máu.
Một số món ăn - bài thuốc có bạch cập:
Bạch cập phổi lợn hầm rượu: bạch cập 30g, phổi lợn 1 cái, rượu 150ml. Phổi lợn làm sạch thái lát, cùng bạch cập nấu với rượu cho chín, thêm gia vị; cho ăn. Dùng cho các trường hợp viêm mủ màng phổi, áp-xe phổi.
Yến sào hầm bạch cập: bạch cập 10g, yến sào 10g, đường phèn 10g. Cho vào ca nhôm, thêm nước, đun cách thủy cho chín nhừ, thêm đường phèn khuấy cho tan. Mỗi ngày chia 2 lần ăn. Dùng cho các trường hợp giãn khí phế quản, lao phổi, ho lẫn đờm và huyết (khái huyết) tái đi tái lại, hen phế quản, viêm khí phế quản ở người cao tuổi.
Bạch cập đánh trứng gà: bột mịn bạch cập 5g, trứng gà 1 quả. Đập trứng khuấy đều với bột bạch cập, đổ nước sôi vào hãm. Dùng cho các trường hợp lao phổi ho đờm lẫn máu.
Kiêng kỵ: Khái huyết do thực nhiệt và do ngoại cảm, ung thư phổi thời kỳ đầu không được dùng. Không phối hợp bạch cập với ô đầu (bạch cập phản ô đầu).
BS. Tiểu Lan